پوکی استخوان قابل برگشت نیست، اما خوشبختانه روش‌های مختلفی مانند دارو، رژیم غذایی غنی از مواد مغذی و ورزش وجود دارد که با استفاده از آن‌ها می‌توان از کاهش بیشتر استخوان جلوگیری و به بازسازی مجدد استخوان (معکوس کردن روند پوکی استخوان) کمک کرد.
استخوان‌ها از بافت زنده تشکیل می‌شوند و زمانی که این بافت‌ها مورد تجزیه قرار می‌گیرند، بدن آن‌ها را دور انداخته و بافت‌های جدیدی را جایگزین می‌کند. زمانی که فردی دچار پوکی استخوان می‌شود، این تعادل و جایگزینی به هم خورده و به اندازه کافی بافت جدیدی ایجاد نمی‌شود که جایگزین بافت قبلی گردد. در نتیجه، استخوان‌ها ضعیف شده و احتمل شکستن آن‌ها افزایش می‌یابد.
این عارضه معمولا طی چندین سال ایجاد می‌شود و تا زمانی که فرد دچار شکستگی استخوان نشود، تشخیص داده نمی‌شود. پزشک متخصص می‌تواند با استفاده از اسکن تراکم استخوان مانند اسکن جذب سنجی اشعه ایکس با انرژی دوگانه، افرادی که در معرض خطر پوکی استخوان قرار دارند را تشخیص دهد.
اگر نزدیک به بیماری پوکی استخوان هستید و می‌خواهید از این روند جلوگیری کنید با شماره ۰۹۱۲۸۶۸۶۸۴۱ تماس بگیرید.
پوکی استخوان واقعا قابل معکوس شدن است؟
پوکی استخوان تا حدی قابل معکوس شدن است، به‌ویژه با استفاده از درمان‌های آنابولیک جدید که فرآیند ساخت مجدد استخوان را تحریک می‌کنند. دارویی مانند روموزوزوماب (Romosozumab) که یک آنتی بادی مونوکلونال ضد اسکلروستین است، می‌تواند در عرض ۱۲ ماه تراکم استخوان ستون فقرات را تا ۱۰ درصد افزایش دهد و این به طور چشمگیری خطر شکستگی را کاهش می‌دهد. علاوه بر دارو، ترکیب آن با تغییرات سبک زندگی مانند ورزش مقاومتی و تغذیه مناسب نیز نقش مهمی در بهبود تراکم استخوان دارد. مطالعات متعددی نشان داده‌اند که این درمان‌ها قادرند روند کاهش تراکم استخوان را متوقف کرده و حتی آن را معکوس کنند.
در برخی موارد، بیماران می‌توانند با استفاده از برخی استراتژی‌های سبک زندگی و مصرف برخی داروها از تحلیل استخوان‌ها جلوگیری کرده و توده‌های استخوانی را مجددا بازسازی کنند و خصوصا پوکی استخوان در جوانی را به تعویق بی اندازند.. در نتیجه چنین روش هایی، خطر شکستگی کاهش می‌یابد و پوکی استخوان معکوس می‌شود.
استراتژی‌های سبک زندگی برای جلوگیری از تحلیل استخوان ها
استراتژی‌های سبک زندگی برای جلوگیری از تحلیل استخوان‌ها معمولا شامل موارد زیر می‌شود:
رژیم غذایی مغذی
داشتن یک رژیم غذایی متنوع و غنی از مواد مغذی مانند ویتامین دی و کلسیم برای سلامت استخوان‌ها اهمیت بسیار زیادی دارد. زیرا ویتامین دی موجب افزایش جذب کلسیم می‌شود و زمانی که این دو مکمل با یکدیگر مصرف شوند، بیش‌ترین تاثیر را خواهند داشت. علاوه بر این مصرف میوه‌ها، سبزیجات، غذا‌های دریایی و محصولات لبنی نیز می‌توانند برای سلامت استخوان‌ها مفید باشند.
مصرف مکمل ها
افرادی که پوکی استخوان دارند، باید از مکمل‌های کلسیم و ویتامین دی برای معکوس کردن روند پوکی استخوان استفاده کنند. طبق تحقیقات انجام شده در سال 2016، افرادی که از این مکمل‌ها استفاده کرده‌اند احتمال شکستگی استخوان خود را به میزان 15% کاهش داده‌اند. بنابراین اضافه کردن منابع غذایی سرشار از کلسیم و دی مانند ساردین، توفو، محصولات لبنی، قزل آلا، سالمون و قارچ به وعده‌های غذایی بسیار مهم است.
انجام ورزش منظم
با افزایش سن، تراکم استخوان‌ها کاهش و احتمال ابتلا به پوکی استخوان افزایش می‌یابد. برای حفظ تراکم استخوان‌ها، افراد می‌توانند تمرینات مقاومتی انجام دهند. هنگامی که استخوان‌ها تحت استرس قرار می‌گیرند، تحریک می‌شوند تا بافت استخوانی بیش‌تری بسازند.
داشتن یک برنامه ورزشی منظم علاوه بر حفظ تراکم استخوان، می‌تواند ماهیچه‌های بدن را تقویت کرده و هماهنگی میان عضلات و استخوان‌ها را بهبود بخشند. از جمله ورزش‌های مناسب برای استخوان‌ها می‌توان به دویدن، راه رفتن، بالا رفتن از پله‌ها، وزنه برداری و… اشاره کرد.
پرهیز از مصرف زیاد الکل و سیگار
ترک سیگار و کاهش مصرف الکل موجب حفظ سلامت استخوان‌ها می‌شود و خطر ابتلا به دیگر بیماری‌ها را نیز کاهش می‌دهد.
دارو‌هایی برای جلوگیری از تحلیل استخوان
هدف از درمان پوکی استخوان، تقویت استخوان‌ها و جلوگیری از شکستگی آن‌ها است و هیچ روش درمانی نمی‌تواند شرایط کلی این عارضه را به طور کامل معکوس کند. برای انتخاب بهترین روش درمانی، پزشک سن، جنسیت و سوابق پزشکی فرد بیمار را مورد بررسی قرار داده و آزمایش‌های مختلفی را انجام می‌دهد. داروهای تجویز شده برای پوکی استخوان معمولا شامل موارد زیر است:
بیس فسفونات‌ها که به صورت قرص یا تزریقی مصرف می‌شوند و سرعت تجزیه استخوان‌ها و خطر شکستگی در افراد را کاهش می‌دهند. این داروها انواع مختلفی دارند که از جمله آن‌ها می‌توان به ایباندرونیک اسید، رزیدرونیک اسید، زولدرونیک اسید و آلدرونیک اسید اشاره کرد.
درمان جایگزینی هورمونی یا HRT که معمولا برای کاهش علائم یائسگی مورد استفاده قرار می‌گیرد و می‌تواند موجب افزایش قدرت استخوان‌ها شود. پزشکان معمولا از این دارو به تنهایی برای درمان پوکی استخوان استفاده نمی‌کنند، زیرا این دارو احتمال خطر سکته مغزی، ترومبوآمبولی وریدی و برخی سرطان‌ها را افزایش می‌دهد.
تعدیل کننده‌های انتخابی گیرنده استروژن یا SERMs که مانند هورمون استروژن بر استخوان‌ها تاثیر گذاشته و از تحلیل آن‌ها جلوگیری می‌کند. این تعدیل کننده‌ها که از شکستگی مهره‌های ستون فقرات نیز جلوگیری می‌کنند، دارای عوارض جانبی در بلند مدت هستند و بیماران باید بسیار مراقب باشند. تنها SERM موجود که برای درمان پوکی استخوان مورد استفاده قرار می‌گیرد، رالوکسیفن است.
هورمون پاراتیروئید که موجب تنظیم سطح کلسیم در استخوان‌ها می‌شود و از جمله آن‌ها می‌توان بهتری پاراتید که سلول‌ها برای ساخت استخوان جدید تحریک می‌کند و تراکم استخوان را افزایش می‌دهد، اشاره کرد. دنوزوماب که یک داروی آنتی بادی مونوکلونال است و هر 6 ماه یک بار تزریق می‌شود.
عوارض جانبیِ درمان‌های معکوس‌کننده چیست؟
درمان‌های معکوس‌کننده پوکی استخوان، به‌ویژه داروهای آنابولیک مانند روموزوزوماب، تری‌پاراتاید و آبالوپاراتاید، تأثیر قابل توجهی در افزایش تراکم استخوان دارند، اما ممکن است با برخی عوارض جانبی همراه باشند که آگاهی از آن‌ها برای تصمیم‌گیری درمانی ضروری است:
- روموزوزوماب (Romosozumab): ممکن است در برخی افراد، به‌ویژه کسانی که سابقه بیماری‌های قلبی دارند، خطر وقایع قلبی-عروقی مانند حمله قلبی یا سکته را اندکی افزایش دهد. به همین دلیل، مصرف آن در بیماران با سابقه مشکلات قلبی باید با احتیاط صورت گیرد. همچنین عوارضی مانند درد مفاصل، سردرد و واکنش‌های موضعی در محل تزریق گزارش شده‌اند.
- تری‌پاراتاید (Teriparatide) و آبالوپاراتاید (Abaloparatide): این داروها می‌توانند باعث افزایش خفیف سطح کلسیم خون شوند که گذرا و بی‌خطر است. عوارض شایعی مانند تهوع، سرگیجه، درد عضلانی، و سردرد نیز ممکن است بروز کند. به دلیل نگرانی‌هایی در مورد ایجاد تومور استخوانی در مطالعات حیوانی، مصرف آن‌ها معمولاً به مدت حداکثر ۲ سال در طول عمر بیمار محدود می‌شود.
- مکمل‌های ویتامین D و K2: در دوزهای مناسب بی‌خطر هستند، اما مصرف بیش‌ازحد ویتامین D می‌تواند باعث افزایش بیش از حد کلسیم خون، تهوع، تشنگی مفرط و آسیب کلیوی شود. همچنین، ویتامین K2 ممکن است با داروهای ضدانعقاد مانند وارفارین تداخل داشته باشد و باید با احتیاط مصرف شود.
در مجموع، بیشتر عوارض جانبی این داروها قابل کنترل و در صورت پایش دقیق، قابل پیشگیری‌اند. مشاوره با پزشک و ارزیابی دقیق وضعیت فردی برای انتخاب بهترین و کم‌خطرترین گزینه درمانی ضروری است.
چطور پیشرفت درمان را پایش کنیم؟
پایش پیشرفت درمان پوکی استخوان بخش مهمی از فرآیند مدیریت این بیماری است و به پزشک و بیمار کمک می‌کند تا اثربخشی درمان را ارزیابی کرده و در صورت لزوم، آن را اصلاح کنند. برای این منظور از چند روش استاندارد استفاده می‌شود:
۱. اسکن سنجش تراکم استخوان (DEXA Scan):
مهم‌ترین ابزار برای پایش درمان است. معمولاً هر ۱۲ تا ۲۴ ماه یک‌بار انجام می‌شود تا تغییرات تراکم استخوان (BMD) در نواحی مهم مانند ستون فقرات، لگن یا ساعد بررسی شود. حتی ۲ تا ۳ درصد افزایش یا کاهش در BMD می‌تواند از نظر بالینی اهمیت داشته باشد.
۲. نشانگرهای زیستی استخوان (Bone Turnover Markers):
آزمایش خون یا ادرار برای سنجش موادی مانند P1NP (تشکیل استخوان) و CTX (تجزیه استخوان) انجام می‌شود. این شاخص‌ها معمولا چند ماه پس از شروع درمان تغییر می‌کنند و زودتر از DEXA نشان می‌دهند که درمان اثر کرده یا نه.
۳. ارزیابی بالینی منظم:
پزشک به‌طور دوره‌ای مواردی مانند درد، کاهش قد، خمیدگی قامت، عملکرد حرکتی و سابقه جدید شکستگی را بررسی می‌کند. این مشاهدات در کنار آزمایش‌ها می‌توانند تصویر دقیق‌تری از وضعیت بیمار ارائه دهند.
۴. FRAX و سایر ابزارهای محاسبه ریسک شکستگی:
ابزارهایی مانند FRAX برای تخمین خطر شکستگی طی ۱۰ سال آینده استفاده می‌شوند و می‌توانند در پایش پاسخ به درمان نیز مفید باشند، به‌ویژه اگر همراه با درمان تغییری در عوامل خطر ایجاد شود.
نقش ورزش در معکوس کردن پوکی استخوان چیست؟
ورزش نقش بسیار مهم و مؤثری در پیشگیری، کنترل و حتی معکوس کردن روند پوکی استخوان دارد. فعالیت بدنی منظم به ویژه ورزش‌های تحمل‌کننده وزن (weight-bearing) و مقاومتی (strength training) می‌تواند روند تخریب استخوان را کند کرده و حتی منجر به افزایش تراکم استخوان در برخی نواحی بدن مانند ستون فقرات و لگن شود.
ورزش‌های مفید برای بیماران مبتلا به پوکی استخوان شامل موارد زیر است:
- پیاده‌روی تند، بالا رفتن از پله و دویدن سبک
- تمرین با وزنه یا نوارهای مقاومتی برای تقویت عضلات
- ورزش‌های تعادلی مانند تای‌چی یا یوگا برای کاهش خطر سقوط و شکستگی
- شنا و تمرینات در آب که مناسب افراد با محدودیت حرکتی است (هرچند برای افزایش تراکم استخوان کمتر مؤثرند)
مطالعات نشان داده‌اند که افرادی که به‌طور منظم ورزش مقاومتی و تحمل وزن انجام می‌دهند، تراکم استخوانی بهتری نسبت به افراد بی‌تحرک دارند. همچنین، ورزش موجب تقویت عضلات اطراف استخوان‌ها، بهبود تعادل و کاهش احتمال زمین‌خوردن می‌شود که برای بیماران مبتلا به پوکی استخوان حیاتی است.
مقایسه پوکی استخوان و استئوپنی
پوکی استخوان و استئوپنی هر دو اختلالات مربوط به کاهش تراکم استخوان هستند، اما از نظر شدت و خطر شکستگی تفاوت‌هایی اساسی دارند. استئوپنی مرحله‌ی خفیف‌تری از کاهش تراکم استخوان است که در آن استخوان‌ها هنوز کاملاً شکننده نشده‌اند، ولی تراکم آن‌ها پایین‌تر از حد نرمال است. در مقابل، پوکی استخوان به کاهش شدیدتر تراکم استخوان گفته می‌شود که در آن استخوان‌ها بسیار ضعیف شده و مستعد شکستگی حتی با ضربه‌های کم‌اهمیت یا بدون ضربه هستند.
ملاک تشخیص این دو بیماری معمولاً بر اساس نتیجه تست سنجش تراکم استخوان (DEXA scan) است. اگر عدد T-score بین -۱ تا -۲/۵ باشد، فرد دچار استئوپنی محسوب می‌شود، و اگر این عدد کمتر از -۲/۵ باشد، به‌عنوان پوکی استخوان تشخیص داده می‌شود.
از نظر بالینی، استئوپنی معمولاً علامت‌دار نیست و به‌صورت تصادفی در تست‌های دوره‌ای تشخیص داده می‌شود. اما در پوکی استخوان، ممکن است فرد با درد، شکستگی ناگهانی (معمولاً در ستون فقرات، لگن یا مچ دست) یا کاهش قد مواجه شود.
به‌طور کلی، استئوپنی به عنوان یک هشدار زودهنگام در نظر گرفته می‌شود که اگر به موقع تشخیص داده شود، با تغییر سبک زندگی، تغذیه مناسب، ورزش و در برخی موارد دارو می‌توان از پیشرفت آن به سمت پوکی استخوان جلوگیری کرد.
چه زمانی باید در مورد پوکی استخوان با دکتر ارتوپد مشورت کنیم؟
پوکی استخوان معمولا علائم مشخصی ندارد و افراد تا زمانی که دچار شکستگی نشوند، نمی‌توانند متوجه این عارضه شوند. به منظور تشخیص زودهنگام پوکی استخوان، پزشکان متخصص پیشنهاد می‌کنند که افراد زیر همواره تحت نظر پزشک قرار داشته باشند و آزمایش تراکم استخوان بدهند:
- در سن بالا 50 سالگی دچار شکستگی شده‌اند.
- یک زن بالای 65 سال یا یک مرد بالای 70 سال هستند.
- یک بیماری التهابی یا خودایمنی دارند.
- یائسگی را سپری می‌کنند یا از آن دوره عبور کرده‌اند.
- به دلیل شکستگی احتمالی مهره‌ها در پشت خود احساس درد دارند.
- در طول یکسال حدود نیم اینچ یا بیشتر از قد آن‌ها کم شده است.
- دارو‌هایی مصرف می‌کنند که موجب تحلیل استخوان‌ها می‌شود.
منبع: medicalnewstoday
منبع برخی مطالب دیگر: McClung, M. R., et al. (2014). Romosozumab in postmenopausal women with low bone mineral density. The New England Journal of Medicine, 370(5), 412-420.