موفقیت تعویض مفصل زانو تنها به جراحی محدود نمی‌شود بلکه بخش مهمی از بهبودی و بازگشت به زندگی عادی، به فیزیوتراپی پس از جراحی بستگی دارد. فیزیوتراپی به بیماران کمک می‌کند تا با تقویت عضلات اطراف مفصل، افزایش دامنه حرکتی، کاهش درد و پیشگیری از خشکی مفصل، سریع تر به فعالیت های روزمره خود بازگردند. انجام تمرینات فیزیوتراپی به صورت منظم و اصولی، نه تنها عملکرد مفصل جدید را بهینه می‌کند، بلکه از عوارض احتمالی مانند لخته شدن خون یا سفتی مفصل نیز جلوگیری می‌نماید. در واقع، فیزیوتراپی پلی حیاتی میان جراحی و بازیابی کامل عملکرد زانو است . در ادامه در مورد فیزیوتراپی بعد از عمل تعویض مفصل زانو توضیحاتی خواهیم داد.
اهداف فیزیوتراپی بعد از تعویض مفصل زانو چیست؟
اهداف فیزیوتراپی بعد از تعویض مفصل زانو بسیار کلیدی و حیاتی هستند و نقش تعیین کننده‌ای در موفقیت نهایی جراحی ایفا می‌کنند. این اهداف به گونه‌ای طراحی شده‌اند که بیمار بتواند هرچه سریع تر و ایمن تر به تحرک، استقلال مطلوب بازگردد. در ادامه مهم ترین اهداف فیزیوتراپی پس از این عمل بیان شده‌اند.
- کاهش درد و التهاب: از طریق روش هایی مانند سرما درمانی، تحریک الکتریکی یا تکنیک های دستی، درد و تورم بعد از عمل کنترل می‌شود.
- افزایش دامنه حرکتی زانو: تمرینات کششی و حرکتی کمک می‌کنند تا مفصل جدید دچار خشکی یا محدودیت حرکت نشود و زانو به وضعیت طبیعی نزدیک شود.
- تقویت عضلات اطراف زانو: عضلاتی مانند چهارسر ران، همسترینگ و عضلات ساق پا نیاز به تقویت دارند تا ثبات و عملکرد زانو بهبود یابد.
- بهبود تعادل و الگوی صحیح راه‌رفتن: بیمار یاد می‌گیرد چگونه بدون فشار اضافه روی زانو، به درستی راه برود و تعادل خود را حفظ کند.
- پیشگیری از لخته شدن خون : تحرک زودهنگام، انقباضات عضلانی کنترل شده و حرکات پا باعث بهبود گردش خون و کاهش خطر ایجاد لخته می‌شوند.
- افزایش اعتماد به نفس و استقلال بیمار: بیمار با یادگیری تکنیک های صحیح حرکت، استفاده از وسایل کمکی و انجام فعالیت های روزمره، احساس توانمندی بیشتری خواهد داشت.
بهترین زمان برای فیزیوتراپی بعد از تعویض مفصل زانو
بهترین زمان برای شروع فیزیوتراپی بعد از تعویض مفصل زانو، بلافاصله پس از عمل و در همان روزهای نخست بستری در بیمارستان است. معمولا ۱ تا ۲ روز پس از جراحی، تمرینات ساده و سبک مانند خم و راست کردن مچ پا، منقبض کردن عضلات ران و حرکات پایه زانو زیر نظر فیزیوتراپیست آغاز می‌شود. هدف در این مرحله جلوگیری از خشکی مفصل، کاهش تورم و بهبود جریان خون است. سپس با بهبود وضعیت بیمار بعد از تعویض مفصل زانو، تمرینات پیشرفته تر مانند راه رفتن با واکر، بالا رفتن از پله و تقویت عضلات اضافه می‌شود.
نکته کلیدی این است که تاخیر در شروع فیزیوتراپی باعث خشکی مفصل، کاهش دامنه حرکت و ضعف عضلانی می‌شود. بنابراین، شروع زودهنگام اما کنترل شده، تحت نظر فیزیوتراپیست، بهترین راه برای بازیابی کامل عملکرد زانو و پیشگیری از عوارض بعد از عمل است.
فیزیوتراپی بعد از تعویض مفصل زانو چقدر طول می‌کشد؟
مدت زمان فیزیوتراپی بعد از تعویض مفصل زانو به شرایط جسمی بیمار، شدت آسیب دیدگی پیش از عمل، میزان همکاری در انجام تمرینات و سرعت بهبودی فرد بستگی دارد، اما به طور کلی می‌توان گفت که دوره فیزیوتراپی بین ۶ تا ۱۲ هفته به طول می‌انجامد.
در هفته های اول، تمرکز بر کنترل درد، کاهش تورم و شروع حرکات ساده است. از هفته سوم به بعد تمرینات تقویتی و راه رفتن بدون وسایل کمکی آغاز می‌شود. پس از ۱ تا ۲ ماه، بسیاری از بیماران به فعالیت های روزمره خود بازمی‌گردند، ولی رسیدن به عملکرد کامل و طبیعی زانو ۳ تا ۶ ماه زمان می‌برد. در برخی موارد، برای بهبود کامل قدرت عضلانی و انعطاف پذیری زانو، فیزیوتراپی تا ۹ ماه یا بیشتر ادامه می‌یابد. استمرار تمرینات خانگی حتی پس از پایان جلسات فیزیوتراپی نیز برای حفظ نتیجه جراحی بسیار مهم است.
📢این مطلب هم برایتان مفید است: ورزش های مناسب بعد از تعویض مفصل زانو
چه تمرین‌هایی در فیزیوتراپی انجام می‌شود؟
در فیزیوتراپی بعد از تعویض مفصل زانو، تمرین ها به صورت مرحله به مرحله طراحی می‌شوند تا ابتدا درد و تورم کاهش یابد، سپس دامنه حرکت مفصل افزایش یابد و در نهایت قدرت عضلات و تعادل بیمار بازیابی شود. این تمرینات به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند.
تمرینات اولیه روز های اول
- تمرین خم و راست کردن مچ پا برای گردش خون
- انقباض ایزومتریک عضله چهارسر ران بدون حرکت زانو
- بالا بردن مستقیم پا در حالت درازکش
- خم و باز کردن آرام زانو در حالت خوابیده یا نشسته
تمرینات دامنه حرکتی هفته اول تا چهار
- خم‌کردن فعال زانو تا ۹۰ درجه یا بیشتر با کمک یا بدون کمک دست
- کشیدن حوله یا بند زیر پا برای خم کردن زانو به عقب
- حرکات پاندولی پا هنگام نشستن روی لبه صندلی
- تمرین دوچرخه ثابت در صورت امکان
تمرینات تقویتی و تعادلی هفته های ۴ به بعد
- تمرینات ایستادن روی یک پا برای بهبود تعادل
- بالا رفتن از پله با کمک نرده و کنترل فشار
- اسکات سبک با تکیه به دیوار
- تمرینات تعادل با توپ یا تخته تعادلی تحت نظر فیزیوتراپیست
چه موقع می‌توانم بدون عصا یا واکر راه بروم؟
زمان کنار گذاشتن عصا یا واکر پس از تعویض مفصل زانو به وضعیت جسمانی هر فرد، سن، قدرت عضلانی، نوع جراحی و میزان پیشرفت در فیزیوتراپی بستگی دارد. اما به طور کلی، بیشتر بیماران بین ۴ تا ۶ هفته پس از جراحی با نظر پزشک یا فیزیوتراپیست، به تدریج بدون کمک راه می‌روند. در هفته های اول پس از جراحی، استفاده از واکر یا عصا برای حفظ تعادل و جلوگیری از فشار ناگهانی روی مفصل جدید ضروری است. زمانی که عضلات اطراف زانو به اندازه کافی قوی شوند، درد کاهش یابد و راه رفتن بدون لنگیدن یا عدم تعادل انجام شود، می‌توان وسایل کمکی را کنار گذاشت. حتماً باید این مرحله تحت نظر پزشک یا فیزیوتراپیست انجام شود تا از آسیب یا فشار ناخواسته به مفصل تازه تعویض‌شده جلوگیری شود.
می‌توانم فیزیوتراپی را در خانه انجام دهم؟
در بسیاری از موارد فیزیوتراپی را در خانه انجام می‌شود، به ویژه پس از گذشت چند روز از جراحی و آموزش اولیه توسط فیزیوتراپیست. در واقع، انجام تمرینات خانگی بخش مهمی از روند توانبخشی بعد از تعویض مفصل زانو است و به شما کمک می‌کند تا سریع تر بهبود یابید، دردتان کمتر شود و دامنه حرکتی و قدرت عضلات تان افزایش یابد. با این حال، لازم است در مراحل ابتدایی و به‌خصوص هفته های اول پس از عمل، فیزیوتراپی تحت نظر متخصص انجام شود تا حرکات درست آموزش داده شوند و از اشتباهات حرکتی یا فشار بیش از حد جلوگیری شود. پس از آموزش صحیح، تمرینات می‌توانند به صورت منظم و روزانه در منزل ادامه پیدا کنند. در موارد خاص، اگر بیمار قادر به مراجعه به کلینیک نباشد، برخی مراکز فیزیوتراپی خدمات خانگی با حضور متخصص نیز ارائه می‌دهند. مهم ترین نکته، تداوم، دقت و پیروی از برنامه درمانی فیزیوتراپیست است، حتی اگر در خانه انجام شود.
عوارض عدم فیزیوتراپی بعد از تعویض مفصل زانو
عدم انجام فیزیوتراپی بعد از تعویض مفصل زانو باعث بروز عوارض جدی و طولانی مدت می‌شود و حتی نتیجه جراحی موفق را به خطر می‌اندازد. فیزیوتراپی بخشی حیاتی از روند بهبودی است و نادیده گرفتن آن با پیامد های زیر همراه است.
- خشکی مفصل زانو و کاهش دامنه حرکت: بدون تمرینات منظم، مفصل جدید به مرور سفت می‌شود و خم یا صاف کردن زانو به درستی امکان پذیر نخواهد بود.
- ضعف شدید عضلات ران و ساق: عضلات اطراف زانو در دوران نقاهت به سرعت تحلیل می‌روند و بدون تقویت، توان حمایت از مفصل جدید را نخواهند داشت.
- افزایش احتمال لخته شدن خون : بی‌تحرکی پس از جراحی یکی از عوامل خطر لخته شدن خون در پاهاست که عوارض خطرناک ایجاد می‌کند.
- بازگشت درد یا نارضایتی از نتیجه جراحی: در صورت عدم توانبخشی صحیح، بیمار بهبودی کامل پیدا نمی‌کند و همچنان با درد، ناتوانی یا محدودیت حرکتی مواجه خواهد بود.
استفاده از دستگاه CPM (Continuous Passive Motion) ضروری است؟
استفاده از دستگاه CPM (Continuous Passive Motion) پس از تعویض مفصل زانو مفید است، اما در همه موارد ضروری نیست و بستگی به نظر جراح و شرایط بالینی بیمار دارد. این دستگاه وظیفه دارد زانو را به صورت خودکار و پیوسته در یک دامنه مشخص خم و راست کند، بدون آنکه بیمار نیرویی وارد کند. هدف آن، جلوگیری از خشکی مفصل، کاهش تورم، بهبود گردش خون و تسریع بازگشت دامنه حرکتی زانو در روزهای اولیه پس از جراحی است. CPM در ۲۴ تا ۷۲ ساعت اول بعد از عمل و در بیمارستان استفاده می‌شود. با این حال، مطالعات پزشکی نشان داده‌اند که تأثیر CPM در مقایسه با فیزیوتراپی فعال و منظم چندان چشمگیر نیست و بیشتر برای بیمارانی تجویز می‌شود که توانایی یا انگیزه کافی برای حرکت دادن زانوی خود را ندارند مانند افراد مسن، یا کسانی که دچار درد شدید هستند.