آرتروز زانو، واژه‌ای آشنا برای بسیاری از افراد، به ویژه در سنین میانسالی و کهن‌سالی است. این بیماری مزمن، نه تنها درد و ناراحتی فراوانی به همراه دارد، بلکه می‌تواند توانایی‌های حرکتی فرد را نیز به طور چشمگیری کاهش دهد و او را از انجام فعالیت‌های روزمره باز دارد. آرتروز زانو، که در اصطلاح پزشکی با نام استئوآرتریت زانو شناخته می‌شود، یک بیماری دژنراتیو پیشرونده است که عمدتا غضروف مفصلی زانو را هدف قرار می‌دهد. در آرتروز، این غضروف به تدریج دچار فرسایش و تخریب می‌شود. عوامل متعددی در بروز آرتروز زانو نقش دارند که از آن جمله می‌توان به افزایش سن، چاقی، آسیب‌های قبلی زانو، فعالیت‌های تکراری و پرفشار بر مفصل اشاره کرد. هدف از این متن، ارائه درکی جامع و روشن از این بیماری آرتروز زانو و راهکارهای مؤثر برای درمان آن است.
مشاوره با بهترین دکتر درمان آرتروز زانو در تهران: ۰۹۱۲۸۶۸۶۸۴۱
آناتومی زانو
مفصل زانو شبیه یک لولای پیچیده است که اولین حرکت آن خم و راست شدن می‌باشد. این مفصل از سه استخوان زیر تشکیل می‌شود که همه در یک نقطه بهم می‌رسند:
- استخوان ران
- استخوان درشت نی
- کشکک یا کاسه زانو
این استخوان‌ها با یک غضروف نرم پوشیده شده‌اند که در طول فعالیت‌های تحمل وزن به عنوان یک بالشتک عمل می‌کنند و موجب بهبود حرکت زانو می‌شوند. علاوه بر این، استخوان‌های زانو توسط رباط‌ها و ماهیچه‌های قوی که با کمک تاندون‌ها به ران و ساق پا متصل شده‌اند، به یکدیگر وصل می‌شوند و ثبات زانو را فراهم می‌کنند.
در قسمت داخلی زانو دو نوع غضروف تخصصی به نام‌های مینیسک جانبی و مینیسک داخلی وجود دارد که بین استخوان ران و استخوان ساق پا به عنوان ضربه گیر عمل می‌کنند. علاوه بر این، دو رباط با نام‌های رباط متقاطع قدامی و رباط متقاطع خلفی نیز موجب ثابت ماندن زانو می‌شوند. (+)
آرتروز زانو چیست؟
غضروف مفصل زانو یک لایه نرم میان استخوان‌های زانو است که وظیفه کاهش اصطکاک و حرکت نرم و آسان مفصل زانو را بر عهده دارد. آرتروز زانو یک بیماری مفصلی است که با تخریب و فرسودگی غضروف مفصل زانو همراه می‌باشد، در واقع زمانی که غضروف زانو تخریب می‌شود، اصطکاکی میان استخوان‌های زانو ایجاد می‌شود که با درد، التهاب، تورم و… همراه است. آرتروز زانو (به انگلیسی: Knee Osteoarthritis ) از عوامل شایع ایجاد درد در افراد بالاتر از چهل سال است. آرتروز مفصل زانو، شایعترین بیماری تخریبی ازمیان مفاصل بدن می‌باشد. میزان ابتلا در زنان نسبت به مردان بیشتر است. آرتروز یک بیماری تخریبی در مفصل است که ازآن به بیماری مفصلی پیشرونده یاد می‌شود. (+)
مراحل پیشرفت آرتروز زانو
مراحل پیشرفت آتروز زانو در افراد مختلف کمی متفاوت است، اما به طور کلی می‌توان این مراحل را به صورت زیر شرح داد:
- در ابتدا تغییراتی در غضروف زانو ایجاد می‌شود که این تغییرات به صورت نرم شدن، کاهش ضخامت و تغییر شکل غضروف است و به تدریج ایجاد می‌شود.
- به مرور زمان نوار‌هایی در قسمت فرسوده غضروف زانو تشکیل می‌شود که وضعیت غضروف را بهبود بخشد.
- با ادامه تخریب غضروف، استخوان‌ها به صورت مستقیم با یکدیگر در تماس قرار می‌گیرند و نمونه‌های استخوانی جدیدی تشکیل می‌شود.
- در ادامه، تماس مستقیم استخوان‌ها با یکدیگر ادامه می‌یابد تا جایی که خراش‌های استخوانی ایجاد می‌شود که در طول زمان رشد کرده و علائمی مانند درد، تورم و محدودیت حرکتی را ایجاد می‌کند.
- در مراحل پیشرفته‌تر ممکن است به دلیل انجام فعالیت‌های نامناسب و وارد شدن فشار بیش از حد، توده‌های استخوانی در زانو تشکیل شود که حرکت مفصل را دچار مشکل می‌کند و درد شدیدی را به همراه دارد.
- در این مرحله که شدت تخریب غضروف بیشتر از مرحله قبلی شده است، ساختار مفصل دچار تغییرات زیادی می‌شود و درد، تورم و محدودیت حرکتی افزایش می‌یابد.
علائم
با ایجاد شدن آرتروز در زانو، علائمی ظاهر می‌شود که به مرور زمان پیشرفت می‌کند و تشدید می‌گردد. از جمله مهم‌ترین این علائم و نشانه‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- احساس درد در محل مفصل زانو که ممکن است در زمان استراحت یا هنگام حرکت و انجام فعالیت‌های ورزشی افزایش یابد.
- وجود تورم و التهاب در مفصل زانو که موجب افزایش اندازه زانو و بافت‌های اطراف آن می‌شود.
- شنیدن صدای خشکی، شل شدگی، کرک کرک یا خرک خرک هنگام حرکت مفصل زانو
- محدود شدن حرکات مفصل زانو
- ضعف و خستگی عضلات اطراف زانو به دلیل محدودیت حرکتی و درد مفصل زانو
- تغییر شکل و ساختار مفصل زانو که معمولا در آرتروز پیشرفته‌تر دیده می‌شود و شامل خم شدگی یا انحراف مفصل است.
- احساس سختی هنگام حرکت و انجام فعالیت‌های روزانه از جمله ایستادن و بالا یا پایین رفتن از پله
علائم گفته شده اهمیت بسیار زیادی دارند که باید به آن‌ها توجه کنید. اگر در خانواده شخصی را با این علائم مشاهده کردید، حتما به دکتر آقا بزرگی جراح و متخصص ارتوپد مراجعه کنید.
رزرو نوبت حضوری دکتر میلاد حاجی آقا بزرگی
تفاوت بین آرتروز زانو و ساییدگی زانو چیست؟
آرتروز زانو و ساییدگی زانو در واقع یک بیماری هستند که با نام‌های مختلفی شناخته می‌شوند. آرتروز زانو به طور کلی به تخریب پیشرونده غضروف مفصل زانو اشاره دارد که منجر به درد، التهاب و محدودیت حرکتی می‌شود.
ساییدگی زانو نیز به همین فرآیند تخریب غضروف اطلاق می‌شود که در نتیجه آن استخوان‌ها به یکدیگر ساییده می‌شوند و علائم مشابهی ایجاد می‌کنند.
بنابراین، تفاوت اصلی در این است که آرتروز یک اصطلاح کلی‌تر برای بیماری‌های مفصلی است، در حالی که ساییدگی زانو به طور خاص به فرآیند تخریب غضروف و سایش استخوان‌ها در زانو اشاره دارد. ساییدگی زانو می‌تواند یکی از علائم آرتروز زانو باشد. در آرتروز زانو، ممکن است فرآیندهای دیگری نیز در مفصل رخ دهد، مانند التهاب و تولید بیش از حد مایع مفصلی، که همگی به درد و مشکلات حرکتی منجر می‌شوند. به طور کلی تفاوت آرتروز زانو و ساییدگی زانو عبارتست از:
- آرتروز زانو: یک اصطلاح کلی برای بیماری‌های مفصلی که شامل تخریب غضروف می‌شود.
- ساییدگی زانو: اشاره به فرآیند سایش استخوان‌ها به دلیل تخریب غضروف در مفصل زانو.
علت آرتروز زانو
عوامل زیادی وجود دارد که می‌تواند موجب بروز و توسعه آرتروز زانو شود، برخی از علل و عوامل مهم شامل موارد زیر است:
پیری
با گذشت سن و سال و ورود به سن پیری، غضروف‌های زانو به تدریج از بین می‌روند و احتمال ابتلا به آرتروز زانو افزایش می‌یابد.
ژنتیک
اگر یکی از والدین آرتروز داشته باشد، احتمال بروز این بیماری در دیگر فرزندان و افراد خانواده نیز افزایش می‌یابد.
آسیب مفصلی
آسیب دیدگی مفصل زانو مانند شکستگی یا آسیب غضروفی می‌تواند موجب افزایش احتمال بروز آرتروز زانو شود.
چاقی و اضافه وزن
وزن بیش از حد بالا یا چاقی می‌تواند موجب افزایش فشار وارده بر مفصل زانو شود و احتمال بروز را افزایش دهد.
فعالیت‌های ورزشی
انجام برخی فعالیت‌های ورزشی شدید و عدم استفاده از تجهیزات محافظتی می‌تواند بر مفصل زانو تاثیر بگذارد و موجب این بیماری شود.
عوامل محیطی
عوامل محیطی مانند تغییرات جوی نیز می‌تواند بر مفصل زانو تاثیر بگذارد و منجر به بروز آرتروز زانو شود.
بیماری ها
ابتلا به برخی بیماری‌ها مانند آرتریت روماتوئید و گات روماتوئید می‌تواند منجر به بروز آرتروز زانو شود. در برخی موارد نیز ممکن است ترکیبی از این عوامل موجب بروز آرتروز زانو شود که به منظور کنترل علائم، بهبود کیفیت زندگی و جلوگیری از پیشرفت آن لازم است با دکتر آقا بزرگی مشورت کنید. زیرا مشورت با این جراح و متخصص با تجربه موجب می‌شود راهنمایی دقیقی برای پیشگیری از بروز یا پیشرفت آرتروز زانو دریافت کنید.
آرتروز زانو درمان قطعی دارد؟
متاسفانه، در حال حاضر هیچ درمان قاطعی برای بازسازی کامل غضروف تخریب شده یا توقف کامل پیشرفت آرتروز زانو وجود ندارد. تمرکز اصلی درمان‌ها بر کاهش علائم، کنترل درد، حفظ حداکثر دامنه حرکتی ممکن، و کمک به فرد برای حفظ توانایی‌های حرکتی و فعالیت‌های روزمره است. رویکردهای درمانی شامل طیف وسیعی از مداخلات هستند که از تغییرات سبک زندگی و درمان‌های غیردارویی آغاز شده و تا مداخلات دارویی و در نهایت جراحی ادامه می‌یابند. این روش‌ها به بیماران کمک می‌کنند تا با بیماری خود کنار آمده و تأثیر آن را بر زندگی خود به حداقل برسانند. پیگیری مداوم و رعایت توصیه‌های پزشکی برای مدیریت مؤثر این بیماری بسیار مهم است.
درمان آرتروز زانو
روش‌های درمانی آرتروز زانو معمولا به صورت ترکیبی و با هدف کاهش درد، بهبود عملکرد مفصل و افزایش کیفیت زندگی مورد استفاده قرار می‌گیرند و رایج‌ترین آن‌ها به شرح زیر است: تغییر سبک زندگی که شامل کاهش وزن، حفظ وزن ایده آل و استفاده از تجهیزات مناسبی از جمله صندلی چرخ‌دار می‌شود و به منظور کاهش فشار وارده بر روی مفصل صورت می‌گیرد. مصرف داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی و مسکن‌ها که موجب کاهش درد و التهاب می‌شود. تزریق محلی کورتیکواستروئید‌ها که درد و التهاب مفصل را کاهش می‌دهد. فیزیوتراپی که با هدف تقویت عضلات اطراف مفصل، بهبود انعطاف پذیری و آموزش تمرینات مناسب برای تقویت و پشتیبانی از مفصل زانو انجام می‌شود. انجام تمرینات مناسب و کنترل شده که عملکرد زانو را بهبود می‌بخشد و درد را کاهش می‌دهد. انجام جراحی تعویض مفصل زانو هنگامی که روش‌های غیر جراحی تغییری در بهبود وضعیت آرتروز ایجاد نمی‌کند و آرتروز زانو در پیشرفته‌ترین حالت خود قرار دارد.
چه زمانی نیاز به تعویض مفصل زانو در آرتروز وجود دارد؟
جراحی تعویض مفصل زانو، که به آن آرتروپلاستی کامل زانو نیز گفته می‌شود، یک تصمیم مهم و اغلب آخرین گزینه درمانی در آرتروز زانو است. این جراحی زمانی توصیه می‌شود که سایر روش‌های درمانی غیرجراحی، مانند داروها، فیزیوتراپی و تزریقات، در کنترل درد و بهبود عملکرد مفصل ناکام مانده باشند و درد، ناتوانی قابل توجهی در انجام فعالیت‌های روزمره ایجاد کرده باشد. نشانه‌هایی مانند:
- درد شدید و مداوم زانو که با استراحت نیز تسکین نمی‌یابد
- سفتی شدید مفصل که راه رفتن یا خم و راست کردن زانو را دشوار می‌سازد
- تغییر شکل زانو
تصمیم برای جراحی، بر اساس عوامل متعددی اتخاذ می‌شود که شامل شدت درد، میزان تخریب مفصل که در تصاویر رادیولوژی قابل مشاهده است، سن بیمار، وضعیت کلی سلامت او و سطح فعالیت‌های روزمره‌اش می‌باشد. جراح ارتوپد پس از ارزیابی کامل، در مورد مناسب بودن این روش درمانی برای بیمار تصمیم گیری می‌کند. هدف از این جراحی، جایگزینی سطوح آسیب‌دیده مفصل با پروتزهای مصنوعی برای کاهش درد و بازگرداندن دامنه حرکتی و توانایی راه رفتن است.
چه غذاهایی برای آرتروز زانو مفید یا مضر هستند؟
تغذیه مناسب، نقش حیاتی در مدیریت آرتروز زانو و کاهش التهاب دارد. انتخاب هوشمندانه غذاها می‌تواند به کنترل علائم و حمایت از سلامت مفصل کمک کند.
غذاهای مفید برای آرتروز زانو:
- میوه‌ها و سبزیجات رنگارنگ
- ماهی‌های چرب مانند سالمون، ساردین، ماکرل و تن (تازه)، به دلیل محتوای بالای اسیدهای چرب امگا
- مواد غذایی غنی از کلسیم و ویتامین D مانند لبنیات کم‌چرب
- غلات کامل مانند جو دوسر، نان سبوس‌دار و برنج قهوه‌ای
- روغن‌های سالم مانند روغن زیتون
غذاهای مضر برای آرتروز زانو:
- غذاهای فرآوری‌شده و فست‌فودها
- خوراکی‌های حاوی قند زیاد
- چربی‌های ناسالم
- مصرف بیش از حد نمک
- گوشت قرمز پرچرب و فراورده‌های گوشتی چرب
یک رژیم غذایی متعادل و غنی از مواد مغذی، علاوه بر تأثیر مستقیم بر التهاب مفصل، به مدیریت وزن نیز کمک می‌کند که خود عاملی بسیار مهم در کاهش فشار بر مفاصل زانو و کند کردن روند پیشرفت آرتروز است.
داروهای گیاهی در درمان آرتروز زانو مؤثرند؟
داروهای گیاهی نقش درمانی قطعی در آرتروز زانو ندارند و بیشتر به عنوان عوامل کمکی برای تسکین علائم آرتروز زانو به کار می‌روند.برخی گیاهان دارویی مانند زردچوبه، زنجبیل، کندر به دلیل خواص ضدالتهابی، می‌توانند در کاهش درد و تورم مفصلی کمک‌کننده باشند. با این حال، این داروها هرگز نمی‌توانند غضروف تخریب شده را بازسازی کنند یا روند اصلی بیماری را متوقف سازند. استفاده از این داروهای گیاهی باعث می‌شود که بسیاری از بیماران، به امید یافتن درمانی معجزه‌آسا، زمان ارزشمند را برای پیگیری درمان‌های پزشکی اثبات شده از دست بدهند. این تأخیر در شروع مداخلات درمانی مؤثر، می‌تواند منجر به پیشرفت بیشتر بیماری و آسیب‌های برگشت‌ناپذیر به مفصل شود. علاوه بر این، بسیاری از داروهای گیاهی می‌توانند با داروهای شیمیایی تداخل داشته باشند یا عوارض جانبی ناخواسته‌ای ایجاد کنند. اعتماد صرف به داروهای گیاهی بدون نظارت پزشکی، می‌تواند فرصت‌های درمانی مؤثر را از بین ببرد.
تزریق ژل یا پلاسمای غنی‌شده (PRP) برای آرتروز زانو مفید است؟
به طور کلی، تزریق ژل و پلاسمای غنی‌شده درمان قطعی برای آرتروز محسوب نمی‌شوند، بلکه به عنوان راه‌حل‌های موقت برای کاهش علائم و بهبود عملکرد مفصل به کار می‌روند. تزریق ژل، که در اصطلاح پزشکی به آن ویسکوساپلمنتاسیون گفته می‌شود، شامل تزریق اسید هیالورونیک به داخل مفصل زانو است. اسید هیالورونیک، ماده‌ای طبیعی است که در مایع مفصلی سالم یافت می‌شود و به عنوان روان‌کننده و ضربه‌گیر عمل می‌کند. هدف از تزریق ژل، افزایش خاصیت ارتجاعی مایع مفصلی، کاهش اصطکاک و تسکین درد است. این روش می‌تواند در برخی بیماران، به ویژه آنهایی که آرتروز خفیف تا متوسط دارند، مؤثر باشد و برای مدتی به کاهش درد و بهبود عملکرد مفصل کمک کند.
تزریق پلاسمای غنی‌شده یا PRP نیز روش دیگری است که در آن، پلاسمای خون بیمار پس از جداسازی و غنی‌سازی پلاکت‌ها، به داخل مفصل تزریق می‌شود. پلاکت‌ها حاوی فاکتورهای رشد هستند که می‌توانند به ترمیم بافت‌ها و کاهش التهاب کمک کنند. PRP ممکن است در برخی موارد به کاهش درد و تحریک بازسازی جزئی بافت‌ها کمک کند، اما مانند تزریق ژل، نتایج آن در همه بیماران یکسان نیست و نیاز به مطالعات بیشتری برای تأیید اثربخشی قطعی آن در بلندمدت وجود دارد. هر دو روش باید توسط پزشک متخصص و با در نظر گرفتن شرایط خاص هر بیمار تجویز و انجام شوند.
چه کفشی برای بیماران آرتروز زانو مناسب است؟
انتخاب کفش مناسب نقش مهمی در کاهش فشار بر مفصل زانو و تسکین درد دارد. در اینجا نکاتی کلیدی برای انتخاب کفش مناسب ارائه شده است:
- پاشنه کفش: کفش‌های با پاشنه کم یا بدون پاشنه انتخاب کنید. پاشنه‌های بلند باعث انتقال مرکز ثقل بدن به سمت جلو شده و فشار زیادی بر زانوها وارد می‌کنند.
- کفی کفش: کفش‌های با کفی نرم و جذب‌کننده ضربه را در اولویت قرار دهید.
- پشتیبانی از قوس پا: کفش‌هایی که قوس پا را به خوبی حمایت می‌کنند، انتخاب کنید. حمایت از قوس پا به توزیع یکنواخت وزن بدن کمک کرده و فشار ناهماهنگ بر زانو را کاهش می‌دهد.
- جنس رویه کفش: کفش‌هایی با رویه نرم و انعطاف‌پذیر انتخاب کنید تا امکان حرکت راحت انگشتان پا را فراهم کند.
- کفی‌های طبی: در صورت توصیه پزشک، از کفی‌های طبی مخصوص استفاده کنید.
- راحتی کلی کفش: کفش مناسب نباید هیچ گونه فشار غیرضروری را روی مفاصل زانو وارد کند.
مصرف مکمل‌هایی مثل گلوکزامین یا کلسیم در آرتروز زانو مفید است؟
مصرف این مکمل ها در بهبود علائم آرتروز مفید بوده ولی به درمان قطعی بیماری کمک نمی‌کنند. گلوکزامین و کندرویتین، موادی هستند که به طور طبیعی در غضروف مفصلی یافت می‌شوند و تصور می‌شود که ممکن است در ساخت و ترمیم غضروف نقش داشته باشند. برخی مطالعات نشان داده‌اند که این مکمل‌ها می‌توانند در کاهش درد و سفتی مفصل در برخی بیماران مبتلا به آرتروز خفیف تا متوسط مؤثر باشند. این مکمل‌ها نمی‌توانند غضروف تخریب شده را بازسازی کنند و نقش درمانی قاطع در بیماری ندارند.
کلسیم و ویتامین D نیز برای سلامت استخوان‌ها و پیشگیری از پوکی استخوان که می‌تواند در بیماران آرتروز زانو نیز وجود داشته باشد، ضروری هستند. ویتامین D به جذب کلسیم در بدن کمک می‌کند. در حالی که این مکمل‌ها به طور مستقیم آرتروز را درمان نمی‌کنند، اما می‌توانند به حفظ سلامت کلی استخوان‌ها و ساختار حمایتی مفصل کمک کنند.