پوکی استخوان یک بیماری است که باعث کاهش تراکم استخوان‌ها و ضعف ساختار آن‌ها می‌شود. این بیماری به طور تدریجی موجب می‌شود که استخوان‌ها شکننده و آسیب‌پذیرتر شوند، به طوری که حتی ضربه‌های کوچک می‌توانند منجر به شکستگی شوند. پوکی استخوان معمولا بدون علامت خاصی در مراحل اولیه است و بسیاری از افراد ممکن است حتی از ابتلا به آن بی خبر باشند تا زمانی که شکستگی رخ دهد. عوامل مختلفی مانند افزایش سن، کمبود کلسیم و ویتامین D، بی‌حرکتی، مصرف برخی داروها و شرایط هورمونی خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند. درمان پوکی استخوان شامل داروهای مخصوص، تغییرات در رژیم غذایی، ورزش منظم و توجه به سلامت استخوان‌ها است. شناسایی زودهنگام و پیشگیری از آن به حفظ سلامت استخوان ها و جلوگیری از شکستگی‌های دردناک کمک می‌کند. اگر پوکی استخوان داشته باشید، احتمال شکستگی استخوان شما هنگام زمین خوردن افزایش می‌یابد. در سال 2022، به طور تقریبی 6.2 میلیون نفر با سن 50 ساله یا بیشتر به استئوپنی مبتلا شده‌اند. استئوپنی زمانی اتفاق می‌افتد که تراکم استخوان بین استخوان نرمال و پوکی قرار داشته باشد.
علائم پوکی استخوان
پوکی استخوان یک بیماری خاموش محسوب می‌شود و اغلب علائم مشخصی ندارد. شایع‌ترین علامت پوکی استخوان، شکستگی استخوان به دلیل تراکم کم استخوان است اما به هر حال با پیشرفت بیماری، نشانه هایی نیز حاصل خواهد شد که در ادامه به توضیح مختصر در مورد هر یک خواهیم پرداخت.
- شکستگی‌های مکرر: یکی از اصلی ترین علائم پوکی استخوان، شکستگی‌های غیرمنتظره و مکرر استخوان‌ها است. استخوان‌ها به دلیل کاهش تراکم و ضعیف شدنشان، حتی در اثر ضربه‌های کوچک یا افتادن ممکن است بشکنند.
- کاهش قد: با پیشرفت پوکی استخوان، فشارهای مداوم بر روی ستون فقرات منجر به فشرده شدن مهره‌ها و کاهش قد می‌شود. افراد مبتلا به پوکی استخوان به تدریج متوجه می‌شوند که قدشان کوتاه‌تر شده است.
- درد کمر یا ستون فقرات: آسیب دیدگی یا شکستگی مهره‌های ستون فقرات منجر به درد مزمن در ناحیه کمر می‌شود. این درد معمولا به صورت مداوم یا در هنگام حرکت بدتر خواهد شد.
- اختلال در وضعیت بدن (انحنای پشت): ضعف استخوان‌ها و شکستگی‌های مهره‌ها می‌تواند منجر به انحنای غیرطبیعی در ستون فقرات (به نام “کایفوز”) شود که به طور معمول باعث قوز پشت یا خم شدن به جلو می‌شود.
- کاهش توانایی حرکت: به دلیل درد و آسیب دیدگی‌های ناشی از پوکی استخوان، افراد احساس می‌کنند که نمی‌توانند به راحتی حرکت کنند یا انجام فعالیت‌های روزمره برایشان مشکل‌تر می‌شود.
- درد یا سوزش در ناحیه مفاصل: پوکی استخوان می‌تواند موجب آسیب به مفاصل و درد در آن‌ها شود. این درد به طور خاص در مفاصل وزن‌بردار مانند ران و زانو احساس می‌شود.
چه چیزی باعث پوکی استخوان می‌شود؟
همانطور که گفته شد شروع پوکی استخوان، به دلیل کاهش تراکم استخوان ایجاد می‌شود و این موضوع احتمال شکستن استخوان را افزایش می‌دهد. استخوان‌ها معمولا با افزایش سن ضعیف می‌شوند و این روند در برخی افراد سرعت بیشتری دارد. زنان معمولا پس از شروع یائسگی استخوان‌های خود را خیلی سریع از دست می‌دهند.
پوکی استخوان به دلیل عدم تعادل در فرآیند ساخت و تخریب استخوان‌ها ایجاد می‌شود. در این حالت، بدن نمی‌تواند استخوان‌های جدید به اندازه کافی بسازد یا استخوان‌های قدیمی را به درستی بازسازی کند، که در نتیجه تراکم استخوان کاهش یافته و استخوان‌ها ضعیف و شکننده می‌شوند. عوامل مختلفی می‌توانند به بروز پوکی استخوان کمک کنند. یکی از مهمترین عوامل، سن است؛ با افزایش سن، بدن توانایی ساخت استخوان‌های جدید را کاهش می‌دهد. کمبود کلسیم و ویتامین D نیز از دلایل اصلی پوکی استخوان هستند، زیرا این مواد مغذی برای حفظ سلامت استخوان‌ها ضروری‌اند. وراثت نیز نقش مهمی دارد.
اگر در خانواده شما سابقه پوکی استخوان وجود داشته باشد، احتمال ابتلا به این بیماری بیشتر است. سایر عوامل شامل کمبود فعالیت بدنی، استعمال سیگار و مصرف بیش از حد الکل می‌باشند که می‌توانند به تضعیف استخوان‌ها و افزایش خطر پوکی استخوان منجر شوند. همچنین، برخی بیماری‌ها و داروها مانند اختلالات هورمونی (مانند یائسگی در زنان) یا استفاده طولانی مدت از داروهای استروئیدی می‌توانند باعث کاهش تراکم استخوان‌ها شوند. به‌طور کلی، ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و شیوه زندگی در بروز پوکی استخوان نقش دارند.
عوامل خطر پوکی استخوان
عوامل خطر عواملی هستند که در صورت داشتن آن‌ها احتمال ابتلا به پوکی استخوان افزایش می‌یابد. مهمترین این عوامل عبارت است از:
- سن
- جنسیت (زن بودن)
- یائسگی زودرس (قبل از 45 سالگی)
- داشتن سابقه شکستگی استخوان
- داشتن سابقه خانوادگی مشکلات لگنی
- ابتلا به برخی بیماری‌ها مانند پرکاری تیروئید
- مصرف برخی داروها مانند داروهایی که برای درمان سرطان مورد استفاده قرار می‌گیرد و کورتیکواستروئید ها
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟
اگر نگران پوکی استخوان هستید، باید به پزشک مراجعه کنید و با انجام آزمایش تراکم استخوان از وضعیت خود مطلع شوید. با درمان زودهنگام پوکی استخوان، بهترین شانس برای جلوگیری از شکستگی استخوان ناشی از افزایش سن را خواهید داشت. بنابراین اگر یکی از اعضای نزدیک خانواده شما به این بیماری مبتلا است، به متخصص ارتوپد و یا جراح تومور استخوان در تهران مراجعه کرده و وضعیت استخوان‌های خود را بررسی کنید.
چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پوکی استخوان معمولا با استفاده از آزمایشات تخصصی تشخیص داده می‌شود، زیرا در مراحل اولیه بیماری علائم قابل توجهی وجود ندارد. یکی از اصلی ترین روش‌های تشخیص، تست تراکم استخوان (DEXA یا DXA) است که برای اندازه گیری تراکم استخوان‌ها و تعیین میزان شکستگی استخوان‌ها استفاده می‌شود. در این آزمایش، مقدار مواد معدنی موجود در استخوان‌ها، به ویژه کلسیم، اندازه‌گیری می‌شود تا مشخص شود که آیا استخوان‌ها ضعیف و شکننده شده‌اند یا خیر.
DEXA یکی از دقیق‌ترین روش‌ها برای تشخیص پوکی استخوان با استفاده از سنجش تراکم استخوان است و در نواحی مانند ستون فقرات، لگن یا مچ دست انجام می‌شود. علاوه بر این، بهترین متخصص ارتوپدی تاریخچه پزشکی بیمار را بررسی می‌کند و عوامل خطر مانند سن، جنسیت، سابقه خانوادگی و سبک زندگی فرد را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. در برخی موارد، اگر شکستگی‌های استخوانی یا مشکلات کمر وجود داشته باشد، ممکن است از تصویربرداری رادیولوژی یا ام آر آی برای بررسی آسیب‌های استخوانی و ارزیابی بیشتر استفاده شود. به طور کلی، تشخیص زودهنگام پوکی استخوان با استفاده از این تست‌ها به پیشگیری از آسیب‌های بیشتر و درمان مؤثرتر کمک می‌کند.
پوکی استخوان چگونه درمان می‌شود؟
درواقع درمان قطعی کاملی برای پوکی استخوان وجود ندارد و علائم ناشی از آن را تنها می‌توان با دارو و تغییر سبک زندگی کنترل کرد. پزشک متخصص بسته به سن، جنسیت و سابقه پزشکی بیماران روش‌های درمانی مختلفی را برای آن‌ها در نظر می‌گیرد. هدف از درمان پوکی استخوان، تقویت استخوان‌ها و کاهش احتمال شکستگی آن‌ها و جلوگیری از برخورد‌هایی است که موجب آسیب دیدگی استخوان‌ها می‌شود. در اینجا برخی از روش‌های درمانی رایج برای پوکی استخوان آورده شده است:
داروهای تقویت کننده استخوان:
-
- بیسفسفونات‌ها: این داروها برای کاهش سرعت تخریب استخوان‌ها و تقویت تراکم استخوان استفاده می‌شوند. معمولاً به صورت خوراکی یا تزریقی تجویز می‌شوند. از معروف‌ترین بیسفسفونات‌ها می‌توان به آلندرونات و ریزدرونات اشاره کرد.
- رکوفورتر: این داروهای بیسفسفونات به کاهش خطر شکستگی‌های استخوانی کمک می‌کنند و در درمان پوکی استخوان مؤثرند.
هورمون‌ها و درمان‌های هورمونی:
-
- استروژن: در زنان پس از یائسگی، کاهش سطح استروژن می‌تواند باعث کاهش تراکم استخوان‌ها شود. درمان استروژنی می‌تواند به جلوگیری از پوکی استخوان کمک کند، اما ممکن است خطراتی مانند سرطان سینه را به همراه داشته باشد.
- هورمون‌های محرک پاراتیروئید: این درمان‌ها به تحریک ساخت استخوان کمک می‌کنند و به ویژه در مواردی که پوکی استخوان شدید باشد، تجویز می‌شوند.
ویتامین‌ها و مواد معدنی:
-
- کلسیم: برای حفظ سلامت استخوان‌ها، کلسیم بسیار مهم است. مکمل‌های کلسیم ممکن است برای افرادی که مصرف کافی از منابع غذایی کلسیم ندارند، تجویز شود.
- ویتامین D: ویتامین D به جذب کلسیم در بدن کمک می‌کند. در برخی افراد، به ویژه در مناطق با نور خورشید کم، ممکن است نیاز به مکمل ویتامین D باشد.
ورزش و فعالیت بدنی:
-
- ورزش منظم، به ویژه فعالیت‌هایی که بار روی استخوان وارد می‌کنند مانند پیاده‌روی، دویدن یا تمرینات مقاومتی، می‌تواند به تقویت استخوان‌ها و حفظ تراکم استخوان کمک کند. این ورزش‌ها باعث تحریک تولید استخوان و افزایش استحکام آن می‌شوند.
تغییرات سبک زندگی:
-
- ترک سیگار: سیگار کشیدن می‌تواند باعث کاهش تراکم استخوان‌ها شود و خطر شکستگی‌ها را افزایش دهد. ترک سیگار می‌تواند به بهبود سلامت استخوان‌ها کمک کند.
- کاهش مصرف الکل: مصرف زیاد الکل به کاهش تراکم استخوان کمک می‌کند، بنابراین محدود کردن مصرف آن یکی از گام‌های مهم در درمان پوکی استخوان است.
درمان با تزریق‌های استروئیدی:
-
- تزریق‌های استروئیدی به کاهش التهاب و درد ناشی از پوکی استخوان کمک می‌کنند. این درمان‌ها معمولا به عنوان یک راهکار موقت برای کاهش درد و التهاب استفاده می‌شوند.
عمل جراحی (در موارد نادر):
-
- اگر شکستگی های شدید ناشی از پوکی استخوان رخ دهد یا اگر مشکلاتی در ستون فقرات به وجود آید که نیاز به اصلاح دارند، حتما نیاز به جراحی وجود خواهد داشت. عمل جراحی شامل تثبیت شکستگی‌ها یا حتی جایگزینی مفاصل آسیب دیده خواهد بود.
آیا می‌توان از پوکی استخوان پیشگیری کرد؟
پیشگیری از پوکی استخوان ممکن نیست، اما یکسری اقداماتی وجود دارد که با استفاده از آن‌ها می‌توانید خطر ابتلا را کاهش دهید. بسیاری از افراد در طول زندگی خود با دیدن تبلیغات زیادی، انواع داروهایی را خریداری می‌کنند که به عنوان داروی پیشگیری کننده از پوکی استخوان به فروش می‌رسند اما در حقیقت هیچ داروی صد در صدی و قطعی وجود ندارد که از این مشکل بتواند با قطعیت جلوگیری کند. از جمله این اقدامات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دریافت ویتامین دی کافی از خورشید
- کاهش مصرف الکل
- ترک سیگار
- مصرف غذا‌های حاوی کلسیم و پروتئین
- حفظ وزن سالم
- ورزش کردن (پیاده روی سریع و انجام تمرینات قدرتی)
چند درصد پوکی استخوان خطرناک است؟
خطرناک بودن پوکی استخوان بستگی به شدت بیماری و میزان تراکم استخوان فرد دارد. در افرادی که پوکی استخوان شدید دارند (که به طور معمول در تست تراکم استخوان با نمرات پایین‌تر از -2.5 دیده می‌شود)، احتمال شکستگی‌های غیرمنتظره بسیار بالا می‌رود. طبق آمارها، افرادی که به پوکی استخوان مبتلا هستند، تا 50 درصد احتمال شکستگی در نواحی حساس بدن مانند لگن، مچ دست یا ستون فقرات را دارند. بنابراین، هر چه بیماری شدیدتر باشد، خطر شکستگی و عوارض ناشی از آن بیشتر است.
عوارض پوکی استخوان چیست؟
پوکی استخوان باعث می‌شود که استخوان‌های باسن، مچ دست، ستون فقرات، بازو و لگن شکننده شده و احتمال شکستن آن‌ها در اثر افتادن یا آسیب جزئی افزایش می‌یابد. شکستگی استخوان لگن صد در صد راه رفتن را برای شما سخت می‌کند و به دلیل دوران بهبودی طولانی‌تر، شما را تا حدودی از زندگی مستقل باز خواهد داشت. علاوه بر این به دلیل شکستگی در ستون فقرات و خمیده شدن می‌تواند باعث کوتاه شدن قد شود و درد بسیار زیادی را ایجاد کند.
به منظور جلوگیری از سقوط چه اقداماتی می‌توان انجام داد؟
هنگامی که به پوکی استخوان مبتلا شدید، مهمترین کاری که باید انجام دهید کاهش خطر سقوط است. با استفاده از اقدامات زیر می‌توان خطر سقوط را تا حد زیادی کاهش داد و از آن جلوگیری کرد:
- بینایی خود را مورد بررسی قرار دهید.
- داروهای مصرفی خود را مورد بررسی قرار دهید.
- از کفش‌های مناسب با کفی غیر لغزنده استفاده کنید.
- تناسب اندام خود را افزایش دهید.
- رژیم غذایی مناسب بگیرید و قدرت عضلات خود را بهبود بخشید.
دوره بهبودی پس از شکستگی استخوان
دوره بهبودی پس از شکستگی استخوان به عوامل مختلفی بستگی دارد، که به چه دلیلی این اتفاق برای شما افتاده است. به طور کلی، این دوره شامل چند مرحله است:
- مرحله التهابی (1 تا 2 هفته اول): پس از شکستگی، بدن به سرعت شروع به ترمیم استخوان می‌کند. در این مرحله، خونریزی و تورم در ناحیه شکستگی رخ می‌دهد و بدن شروع به ساخت یک لخته خونی می‌کند که به عنوان یک سکوی موقت برای استخوان‌های در حال ترمیم عمل می‌کند. درد و تورم در این دوره چه برای خانم ها و چه برای آقایان شایع است.
- مرحله بازسازی (2 تا 6 هفته): در این مرحله، بدن شروع به ساخت استخوان جدید در محل شکستگی می‌کند. استخوان‌های موقت به نام کالوس استخوانی به تدریج تشکیل می‌شوند و کمک می‌کنند که استخوان‌ها در محل خود ثابت بمانند. در این دوره، اگر شکستگی در محل درست خود قرار گرفته باشد و فرد تحت مراقبت‌های مناسب قرار گیرد، استخوان به تدریج شروع به جوش خوردن می‌کند. فعالیت‌های سنگین در این مرحله باید اجتناب شود تا فرآیند بهبودی دچار اختلال نشود.
- مرحله بازسازی کامل (6 هفته تا چند ماه): در این مرحله، استخوان به تدریج محکم می‌شود و شروع به استحکام بیشتر پیدا می‌کند. این مرحله بازسازی کامل بسته به نوع شکستگی و وضعیت عمومی فرد، بین 6 هفته تا 3 ماه یا بیشتر طول می‌کشد. در این مدت، فیزیوتراپی به بازیابی حرکت و تقویت استخوان کمک خواهد کرد.
- دوره نهایی (چند ماه تا یک سال): در نهایت، استخوان به طور کامل ترمیم می‌شود و ممکن است چند ماه یا حتی یک سال طول بکشد تا استخوان به طور کامل بازسازی، ترمیم و تقویت شود. در این دوره، گاهی ممکن است فرد نیاز به ادامه فیزیوتراپی برای تقویت عضلات اطراف استخوان آسیب دیده و بازگرداندن قدرت و انعطاف پذیری به ناحیه آسیب دیده داشته باشد.