خم کردن زانو بعد از تعویض مفصل زانو یکی از مهمترین مراحل در روند بازتوانی و بازیابی عملکرد طبیعی مفصل است. توانایی خم و صاف کردن زانو پس از جراحی نه‌تنها نشان‌دهنده موفقیت عمل است، بلکه تأثیر مستقیمی بر کیفیت زندگی، استقلال حرکتی و بازگشت فرد به فعالیت‌های روزمره دارد. در روزهای ابتدایی پس از عمل، ممکن است حرکت دادن زانو با درد و محدودیت همراه باشد، اما با شروع زودهنگام فیزیوتراپی، تمرین‌های کنترل شده و راهنمایی متخصص، به تدریج دامنه حرکتی مفصل افزایش می‌یابد. هدف نهایی از خم کردن زانو پس از تعویض مفصل، رسیدن به زاویه‌ای مطلوب (معمولا بالای ۱۱۰ درجه) است تا فرد بتواند راحت بنشیند، از پله بالا برود و فعالیت‌های معمول خود را بدون محدودیت انجام دهد. بنابراین، آشنایی با مراحل صحیح و اصولی خم کردن زانو در این دوران، نقش کلیدی در موفقیت نهایی جراحی ایفا می‌کند.
می‌توان بعد از تعویض مفصل زانو ها را خم کرد؟
بعد از تعویض مفصل زانو، خم کردن زانو کاملا امکان‌پذیر است و حتی بخشی از اهداف اصلی جراحی همین است که دامنه حرکت طبیعی زانو (از جمله خم شدن) بهبود یابد. اما میزان و کیفیت خم شدن زانو بعد از جراحی به چند عامل بستگی دارد:
عوامل موثر بر توانایی خم کردن زانو بعد از تعویض مفصل:
- وضعیت حرکتی زانو قبل از عمل (اگر قبل از عمل دامنه حرکتی محدود بوده، ممکن است بهبودش سخت تر باشد)
- نوع پروتز استفاده شده
- تکنیک جراحی
- میزان همکاری بیمار در فیزیوتراپی
- سن، وزن و وضعیت سلامت عمومی بیمار
می‌توان بعد از تعویض مفصل زانو چهار زانو نشست؟
بعد از تعویض مفصل زانو، نشستن به حالت چهارزانو (یا دو زانو) معمولا توصیه نمی‌شود. در ماه‌های ابتدایی پس از جراحی. این نوع نشستن فشار زیادی بر مفصل مصنوعی وارد می‌کند و ممکن است به دررفتگی، شل شدن یا آسیب به پروتز منجر شود. همچنین، در بیشتر موارد، مفصل مصنوعی زانو انعطاف پذیری محدودی دارد و زانو نمی‌تواند همانند زانوی طبیعی به طور کامل خم شود. هرچند برخی بیماران با فیزیوتراپی مستمر و بهبودی کامل ممکن است تا حدودی توانایی خم‌کردن زانو را بازیابند، اما حتی در آن صورت نیز نشستن چهارزانو معمولا با دشواری همراه است و ممکن است درد یا ناراحتی ایجاد کند. تصمیم‌گیری نهایی درباره مجاز بودن چنین حالت‌هایی بستگی به نوع پروتز، تکنیک جراحی، میزان انعطاف پذیری مفصل پس از عمل و نظر جراح ارتوپد دارد. به همین دلیل، توصیه می‌شود پیش از انجام هر نوع فعالیت فیزیکی یا نشستن در وضعیت‌های خاص، حتما با بهترین جراح ارتوپد مشورت کنید تا از آسیب‌های احتمالی جلوگیری شود.
چه عواملی بر میزان خم شدن زانو پس از تعویض مفصل تاثیر دارند؟
در صورتی که زانو پس از جراحی تعویض مفصل به‌خوبی خم نشود، می‌توان اقدامات زیر را به‌صورت مرحله‌ای و جداگانه در نظر گرفت:
- فیزیوتراپی منظم
ادامه فیزیوتراپی و انجام تمرینات کششی و تقویتی به‌طور روزانه بسیار اهمیت دارد. این تمرینات باعث بهبود انعطاف‌پذیری مفصل، کاهش التهاب و افزایش قدرت عضلات اطراف زانو می‌شود. - استفاده از دستگاه‌های کمکی
در برخی موارد، فیزیوتراپیست ممکن است از دستگاه‌هایی مانند CPM (Continuous Passive Motion) برای افزایش تدریجی دامنه حرکت زانو استفاده کند. این دستگاه به آرامی زانو را خم و صاف می‌کند تا بدون فشار زیاد، دامنه حرکتی بهبود یابد. - استفاده از داروهای ضدالتهاب
اگر محدودیت حرکتی به دلیل التهاب یا درد شدید باشد، مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن می‌تواند مفید باشد. البته باید با مشورت پزشک مصرف شوند. - مانیپولاسیون تحت بیهوشی
اگر با گذشت ۶ تا ۸ هفته از جراحی، زانو همچنان انعطاف‌پذیری کافی نداشته باشد، پزشک ممکن است مانیپولاسیون تحت بیهوشی را توصیه کند. در این روش، بیمار تحت بیهوشی عمومی قرار می‌گیرد و پزشک زانو را به‌صورت کنترل‌شده خم می‌کند تا چسبندگی‌ها و بافت‌های سفت آزاد شوند. - بررسی ساختار مفصل با تصویربرداری
در صورتی که همه روش‌های بالا مؤثر نباشند، ممکن است نیاز به تصویربرداری مانند MRI یا CT اسکن برای بررسی ساختار مفصل و تشخیص وجود مشکل مکانیکی، ناهماهنگی پروتز یا دیگر اختلالات وجود داشته باشد. - جراحی مجدد در موارد نادر
در صورتی که علت محدودیت خم شدن زانو، ایراد در جایگذاری پروتز یا وجود زائده‌های استخوانی باشد و با روش‌های غیرجراحی برطرف نشود، ممکن است پزشک تصمیم به انجام جراحی ترمیمی یا تعویض مجدد مفصل بگیرد.
هر یک از این مراحل بسته به شرایط بیمار و میزان پیشرفت، توسط تیم پزشکی انتخاب و اجرا می‌شود. مشاوره منظم با جراح ارتوپد بسیار مهم است.
چه مدت بعد از تعویض مفصل زانو می‌توان زانو را خم کرد؟
خم کردن زانو پس از تعویض مفصل از همان روزهای ابتدایی پس از جراحی آغاز می‌شود، اما این حرکت باید به صورت کنترل شده و تحت نظر تیم پزشکی و فیزیوتراپیست انجام شود. هدف اولیه در هفته‌های اول، رسیدن به حدود ۹۰ درجه خم شدگی است تا بیمار بتواند فعالیت‌های روزمره مانند نشستن روی صندلی یا استفاده از توالت فرنگی را انجام دهد. با ادامه جلسات فیزیوتراپی، افزایش تدریجی دامنه حرکت امکان‌پذیر است و در طی ۶ تا ۱۲ هفته بعد از جراحی، بسیاری از بیماران می‌توانند زانوی خود را تا حدود ۱۱۰ تا ۱۲۰ درجه خم کنند. البته این میزان به عواملی مانند وضعیت بدنی فرد، میزان سفتی عضلات، شدت آسیب قبل از جراحی و پیگیری تمرینات توان‌بخشی بستگی دارد. بنابراین، همکاری مستمر با تیم درمان و رعایت دقیق برنامه فیزیوتراپی برای به‌دست آوردن حداکثر دامنه حرکت زانو ضروری است.
اگر زانو بعد از جراحی به خوبی خم نشود، چه باید کرد؟
اگر زانو بعد از جراحی تعویض مفصل به خوبی خم نشود، اولین و مهمترین اقدام، ادامه‌ی منظم فیزیوتراپی و انجام دقیق تمرینات توصیه شده توسط متخصص توان‌بخشی است. در بسیاری از موارد، کاهش دامنه حرکت به دلیل خشکی مفصل، التهاب یا ضعف عضلات اطراف زانو است که با تمرینات منظم قابل بهبود است. اگر با وجود تلاش مداوم در طول ۶ تا ۸ هفته اول، پیشرفت محسوسی در خم‌شدن زانو حاصل نشود، پزشک ممکن است گزینه‌هایی مانند مانیپولاسیون تحت بیهوشی (Manipulation Under Anesthesia) را در نظر بگیرد؛ روشی که طی آن زانو در حالت بیهوشی به‌صورت کنترل‌شده خم می‌شود تا بافت‌های چسبنده و سفت آزاد شوند. در موارد شدیدتر و مقاوم به درمان، بررسی مجدد پروتز یا مشکلات ساختاری با تصویربرداری دقیق نیز ممکن است لازم باشد. در هر صورت، پیگیری منظم با جراح ارتوپد و تیم توان‌بخشی برای تشخیص علت محدودیت حرکتی و انتخاب بهترین راهکار درمانی بسیار حیاتی است.