تومور کوردوما یکی از نادرترین انواع تومورهای استخوانی است که در پایه جمجمه یا ستون فقرات ایجاد می‌شود. این تومور، با منشا سلول‌های باقی مانده از طناب نخاعی جنینی، رشد کندی دارد اما به دلیل محل قرارگیری اش فشار زیادی بر اعصاب یا ساختارهای حیاتی اطراف وارد می‌کند. کوردوما ممکن است سال‌ها بدون علامت باقی بماند، تا زمانی که با درد، بی‌حسی یا اختلال در عملکرد حرکتی و حسی خود را نشان دهد. شناخت زودهنگام و درمان دقیق آن اهمیت زیادی دارد، چرا که این تومور گرچه خوش خیم است، اما رفتار تهاجمی دارد و در صورت عدم درمان مناسب، ممکن است عوارض جدی به دنبال داشته باشد. در این مطلب با علائم، راه‌های تشخیص و گزینه‌های درمانی تومور کوردوما بیشتر آشنا می‌شویم.
تومور کوردوما چیست و چرا به وجود می‌آید؟
تومور کوردوما یک تومور نادر، اما بالقوه تهاجمی است که در ستون فقرات (در ناحیه خاجی یا ساکروم) و پایه جمجمه ایجاد می‌شود. منشأ این تومور از بقایای سلول‌های نوتوکورد جنینی است؛ ساختاری اولیه که در دوران جنینی ستون فقرات را شکل می‌دهد و پس از رشد کامل جنین ناپدید می‌شود. در برخی افراد، بخش کوچکی از این سلول‌ها به‌صورت غیرطبیعی باقی می‌ماند و ممکن است سال‌ها بعد، تبدیل به تومور کوردوما شود.
کوردوما رشد آهسته‌ای دارد، اما به دلیل موقعیت آن در نزدیکی ساختارهای حساس عصبی، می‌تواند با فشار آوردن به نخاع، اعصاب یا مغز علائم شدیدی ایجاد کند. علت دقیق باقی ماندن یا فعال شدن این سلول‌ها هنوز به طور کامل شناخته نشده است، اما تصور می‌شود که عوامل ژنتیکی و مولکولی در بروز آن نقش داشته باشند. این تومور در سنین میانسالی بروز می‌کند و در مردان کمی شایع از زنان است.
علائم و نشانه های تومور کوردوما استخوانی
علائم تومور کوردوما به محل رشد آن در ستون فقرات یا پایه جمجمه بستگی دارد اما به طور کلی این تومور به دلیل فشاری که بر بافت‌ها و اعصاب اطراف وارد می‌کند، باعث بروز نشانه‌هایی می‌شود که ممکن است در ابتدا مبهم و تدریجی باشند. شایع‌ترین علائم شامل موارد زیر است:
- درد مزمن: درد در ناحیه پایین کمر، دنبالچه یا گردن، یکی از اولین و رایج‌ترین علائم است. این درد ممکن است با گذشت زمان تشدید شود و به درمان‌های معمول پاسخ ندهد.
- بی‌حسی یا گزگز: در صورت درگیری اعصاب نخاعی، بیمار ممکن است دچار بی‌حسی، سوزن‌سوزن شدن یا ضعف در پاها یا دست‌ها شود.
- اختلال در عملکرد حرکتی: تضعیف عضلات، مشکل در راه رفتن یا حرکات دقیق ممکن است به‌دلیل فشار تومور بر نخاع یا اعصاب محیطی رخ دهد.
- سردرد و مشکلات تعادلی: اگر تومور در پایه جمجمه باشد، ممکن است سردردهای مزمن، سرگیجه، دوبینی یا اختلال در تعادل دیده شود.
- اختلال در کنترل ادرار یا مدفوع: در صورت فشار تومور بر اعصاب خاجی، ممکن است بیمار دچار بی اختیاری یا مشکلات مثانه و روده شود.
تومور کوردوما استخوانی چگونه تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص تومور کوردوما استخوانی نیازمند دقت بالای پزشکی و استفاده از روش‌های تصویربرداری پیشرفته است، زیرا علائم آن ممکن است با سایر بیماری‌های ستون فقرات یا مغز مشابه باشد. روند تشخیص با شرح حال دقیق و معاینه فیزیکی توسط پزشک آغاز می‌شود و سپس با استفاده از روش‌های زیر ادامه می‌یابد:
- تصویربرداری با MRI (تصویربرداری تشدید مغناطیسی): MRI بهترین روش برای مشاهده بافت‌های نرم اطراف نخاع و مغز است و به‌وضوح می‌تواند اندازه، محل و میزان گسترش تومور را نشان دهد.
- سی تی اسکن (CT Scan): برای بررسی درگیری استخوانی، تخریب مهره‌ها یا پایه جمجمه، سی‌تی اسکن بسیار مفید است و اطلاعات تکمیلی نسبت به MRI ارائه می‌دهد.
- نمونه برداری (بیوپسی): در صورت مشاهده توده مشکوک، پزشک ممکن است نمونه کوچکی از بافت تومور را برای بررسی زیر میکروسکوپ بردارد. این کار به تایید نهایی تشخیص و تعیین نوع دقیق تومور کمک می‌کند.
- آزمایش‌های تکمیلی پاتولوژی و ایمونوهیستوشیمی: برای شناسایی دقیق ویژگی‌های سلولی تومور و افتراق آن از تومورهای مشابه، از بررسی‌های تخصصی پاتولوژیک استفاده می‌شود.
تومور کوردوما استخوانی چه تفاوتی با سارکوما دارد؟
تومور کوردوما و سارکوما هر دو از جمله تومورهای استخوانی هستند اما تفاوت‌های مهمی از نظر منشا، رفتار، محل ایجاد و نحوه درمان دارند:
منشا سلولی
کوردوما از بقایای نوتوکورد جنینی (ساختار اولیه ستون فقرات در دوران جنینی) به‌وجود می‌آید، در حالی که سارکوماها مانند استئوسارکوما یا کندروسارکوما از بافت‌های مزانشیمی مثل استخوان، غضروف یا عضله منشأ می‌گیرند.
محل شایع بروز:
کوردوما در پایه جمجمه یا ناحیه ساکروم (دنبالچه) ایجاد می‌شود، در حالی که سارکوماها ممکن است در هر بخش از استخوان یا بافت نرم بدن به وجود آیند، حتی در دست یا پا.
رشد و گسترش:
کوردوما رشد کند اما تهاجمی دارد و تمایل به فشار بر بافت‌های اطراف دارد. در مقابل، بسیاری از سارکوماها، به‌ویژه استئوسارکوما، رشد سریع و گاهی پتانسیل متاستاز (پخش به سایر اندام‌ها) دارند.
درمان:
درمان کوردوما شامل جراحی دقیق با حفظ عملکرد عصبی و در برخی موارد رادیوتراپی خاص است. در حالی که درمان سارکوماها ممکن است ترکیبی از جراحی، شیمی درمانی و رادیوتراپی باشد در انواع پرخطر و سریع الرشد.
نحوه درمان تومور کوردوما چگونه است؟
درمان تومور کوردوما با هدف برداشت کامل تومور و جلوگیری از عود آن انجام می‌شود، چرا که این تومور گرچه رشد آهسته‌ای دارد، اما بسیار تهاجمی بوده و می‌تواند به ساختارهای حیاتی اطراف نفوذ کند. جراحی دقیق و کامل اولین و مؤثرترین روش درمانی است. هدف جراح برداشتن تمام توده بدون آسیب رساندن به اعصاب، نخاع یا ساختارهای مغزی اطراف است، اما به دلیل قرارگیری تومور در نواحی پیچیده مانند پایه جمجمه یا استخوان خاجی، گاهی تخلیه کامل ممکن نیست.
در این موارد، پس از جراحی یا در صورت غیرقابل جراحی بودن تومور، از رادیوتراپی با دقت بالا مانند پروتون‌تراپی یا رادیوتراپی هدایت‌شده با تصویر استفاده می‌شود تا سلول‌های باقی‌مانده سرطانی از بین بروند و احتمال عود کاهش یابد. شیمی درمانی در درمان کوردوما کاربرد محدودی دارد، چرا که این نوع تومور به داروهای شیمی درمانی مقاوم است؛ مگر در موارد خاص یا تومورهای بسیار پیشرفته. در سال‌های اخیر، پژوهش‌ها بر روی درمان‌های هدفمند و داروهای جدید برای کوردوما نیز در حال انجام است. همچنین پیگیری‌های بلندمدت با MRI جهت بررسی احتمال بازگشت تومور، بخش مهمی از مسیر درمان محسوب می‌شود.