تومور بافت نرم به توده‌های غیرطبیعی گفته می‌شود که در بافت‌های نرم بدن مانند ماهیچه‌ها، چربی، عصب‌ها، تاندون‌ها و رگ‌های خونی ایجاد می‌شوند. این نوع تومورها می‌توانند خوش‌خیم یا بدخیم (سرطانی) باشند و علائم متفاوتی از جمله درد، تورم یا محدودیت در حرکت ایجاد کنند. تومورهای بافت نرم به دلیل تنوع ساختاری و عملکردی بافت‌های نرم، می‌توانند در هر قسمتی از بدن رخ دهند، اما معمولاً در نواحی مانند اندام‌ها، شکم و پشت دیده می‌شوند. تشخیص به‌موقع و دقیق این تومورها از طریق روش‌هایی مانند تصویربرداری مانند MRI و سی تی اسکن و در برخی موارد بیوپسی، اهمیت زیادی دارد. درمان این تومورها بسته به نوع و محل آن‌ها ممکن است شامل جراحی، رادیوتراپی و شیمی درمانی باشد. در این مرور، به بررسی انواع تومورهای بافت نرم، علل، علائم، روش‌های تشخیص و گزینه‌های درمانی آن‌ها خواهیم پرداخت تا اطلاعات جامع‌تری در این زمینه به دست آوریم.
علائم تومور بافت نرم
- وجود توده یا برجستگی زیر پوست
- درد یا حساسیت در محل تومور
- تورم یا التهاب موضعی
- محدودیت در حرکت اندام
- بی‌حسی یا گزگز (در صورت فشار بر عصب)
- خونریزی داخلی (در موارد خاص)
- کاهش وزن غیرقابل توجیه
- خستگی یا ضعف عمومی
تومور بافت نرم به چه دلایلی ایجاد می‌شود؟
تومورهای بافت نرم به دلایل گوناگونی ایجاد می‌شوند، اما در بسیاری از موارد علت دقیق آن‌ها ناشناخته باقی می‌ماند. با این حال، عوامل زیر می‌توانند در بروز این تومورها نقش داشته باشند:
- جهش‌های ژنتیکی و اختلالات سلولی: تغییرات غیرطبیعی در DNA سلول‌های بافت نرم می‌تواند باعث رشد کنترل‌نشده سلول‌ها و تشکیل تومور شود.
- سابقه خانوادگی یا بیماری‌های ژنتیکی خاص: برخی سندرم‌های ژنتیکی مانند نوروفیبروماتوز نوع 1، لی-فرومنی (Li-Fraumeni) و رتینوبلاستومای ارثی با افزایش خطر ابتلا به تومورهای بافت نرم همراه هستند.
- قرار گرفتن در معرض پرتوهای یون‌ساز: افرادی که در گذشته پرتودرمانی دریافت کرده‌اند، ممکن است در معرض خطر بالاتری برای بروز تومورهای بدخیم بافت نرم باشند.
- تماس با مواد شیمیایی سرطان‌زا: برخی مواد مانند وینیل کلراید (در صنایع پلاستیک‌سازی) یا دیوکسین‌ها ممکن است احتمال بروز تومور را افزایش دهند.
- ضربه یا تحریک مزمن بافت نرم: هرچند نقش ضربه به‌تنهایی در ایجاد تومور به اثبات نرسیده است، اما برخی تومورها در نواحی دچار آسیب مکرر یا مزمن مشاهده شده‌اند.
- اختلالات سیستم ایمنی: در برخی بیماران با نقص ایمنی، احتمال ایجاد تومورهای غیرمعمول بافت نرم بیشتر است.
بیشتر بخوانید: کندرو سارکوم
تومور بافت نرم همیشه سرطانی است؟
تومور بافت نرم همیشه سرطانی نیست. در واقع، بسیاری از تومورهای بافت نرم خوش خیم هستند و ویژگی‌هایی مانند رشد آهسته، عدم تهاجم به بافت‌های اطراف و نداشتن قابلیت گسترش به سایر نقاط بدن را دارند. نمونه‌هایی از تومورهای خوش‌خیم بافت نرم شامل لیپوم (توده چربی)، فیبروم (توده بافت فیبری) و نوروم (توده عصبی) هستند. این تومورها اغلب بدون درد بوده و در بسیاری از موارد نیازی به درمان ندارند مگر اینکه باعث فشار بر بافت‌های مجاور، درد، یا اختلال عملکرد شوند.
در مقابل، درصد کمتری از تومورهای بافت نرم ممکن است بدخیم باشند که در این صورت به آن‌ها سارکوم بافت نرم گفته می‌شود. سارکوم‌ها تمایل به رشد سریع، تهاجم به بافت‌های اطراف و احتمال گسترش به اندام‌های دیگر (متاستاز) دارند. بنابراین تشخیص دقیق نوع تومور با استفاده از تصویربرداری و بیوپسی بسیار مهم است، چرا که نحوه درمان به خوش‌خیم یا بدخیم بودن توده بستگی دارد. تشخیص زودهنگام و پیگیری تخصصی، نقش کلیدی در مدیریت صحیح این بیماری‌ها ایفا می‌کند.
روش های تشخیصی تومور بافت نرم
روش های مختلفی برای تشخیص سارکوم بافت نرم وجود دارد که در ادامه در مورد هر یک از آن ها توضیح خواهیم داد.
معاینه بالینی
- توضیح: پزشک با بررسی محل، اندازه، قوام، و حرکت‌پذیری توده، اطلاعات اولیه‌ای در مورد ماهیت آن به دست می‌آورد. توده‌های سرطانی اغلب سفت، بدون درد و غیرقابل حرکت‌اند.
2. تصویربرداری (Imaging)
الف. MRI (تصویربرداری تشدید مغناطیسی)
- توضیح: بهترین روش تصویربرداری برای بررسی تومورهای بافت نرم است. به‌خوبی مرزهای توده، عمق نفوذ، و ارتباط با ساختارهای اطراف را نشان می‌دهد.
ب. CT Scan (توموگرافی کامپیوتری)
- توضیح: برای بررسی استخوان‌های اطراف تومور یا در صورت وجود کلسیفیکاسیون در توده مفید است. همچنین در مراحل پیشرفته برای بررسی متاستاز به ریه‌ها کاربرد دارد.
ج. X-ray (رادیوگرافی ساده)
- توضیح: معمولاً برای بررسی تغییرات استخوانی یا وجود کلسیفیکاسیون در توده استفاده می‌شود.
د. Ultrasound (سونوگرافی)
- توضیح: در ارزیابی اولیه توده‌ها، به‌ویژه توده‌های سطحی و بررسی وجود جریان خون داخل توده مفید است. همچنین می‌تواند جهت هدایت بیوپسی استفاده شود.
ه. PET Scan (تصویربرداری با توموگرافی گسیل پوزیترون)
- توضیح: برای تشخیص متاستاز، تعیین درجه بدخیمی و بررسی پاسخ به درمان کاربرد دارد.
3. بیوپسی (نمونه‌برداری)
الف. بیوپسی سوزنی (Core Needle Biopsy)
- توضیح: روش ارجح برای نمونه‌برداری از تومورهای بافت نرم است. تحت هدایت سونوگرافی یا CT انجام می‌شود و بافت کافی برای بررسی پاتولوژی فراهم می‌کند.
ب. بیوپسی باز (Open Biopsy)
- توضیح: در موارد خاص که نتایج بیوپسی سوزنی کافی نیست، انجام می‌شود. باید توسط جراح متخصص انجام شود تا مسیر جراحی نهایی مختل نشود.
4. آسیب‌شناسی (پاتولوژی)
- توضیح: بررسی میکروسکوپی نمونه بیوپسی جهت تعیین نوع سلول‌های تومور، درجه بدخیمی، و وجود ویژگی‌های اختصاصی (مانند میتوز بالا، نکروز و آنیزوسیتوز).
5. ایمونوهیستوشیمی (IHC)
- توضیح: برای تشخیص دقیق‌تر نوع تومور با استفاده از مارکرهای خاص سلولی انجام می‌شود. به‌ویژه در تومورهای نامشخص یا نادر بسیار مفید است.
6. تست‌های ژنتیک مولکولی
- توضیح: در برخی از سارکوم‌ها (مثل Ewing’s sarcoma یا synovial sarcoma) بررسی ترانسلوکاسیون‌های خاص ژنی یا جهش‌های مولکولی به تشخیص کمک می‌کند.
تومور بافت نرم قابل درمان است؟
تومورهای بافت نرم قابل درمان هستند، اگر در مراحل اولیه تشخیص داده شوند. نوع درمان به عوامل مختلفی مثل نوع تومور، محل آن، اندازه، درجه بدخیمی و گسترش (متاستاز) بستگی دارد. در ادامه، روش‌های اصلی درمان تومورهای بافت نرم را توضیح خواهیم داد.
1. جراحی (Surgery)
- توضیح: درمان اصلی بیشتر تومورهای بافت نرم، به‌ویژه اگر موضعی و قابل برداشت باشند.
- هدف: خارج کردن کامل توده همراه با حاشیه‌ای از بافت سالم برای جلوگیری از عود.
2. پرتودرمانی (Radiotherapy)
- توضیح: معمولا قبل یا بعد از جراحی استفاده می‌شود تا خطر بازگشت تومور کاهش یابد.
- کاربرد: در تومورهای پرخطر یا مواردی که برداشت کامل ممکن نیست.
3. شیمی‌درمانی (Chemotherapy)
- توضیح: بیشتر برای تومورهای پیشرفته یا متاستاتیک (گسترش‌یافته) به‌کار می‌رود.
- کاربرد خاص: در برخی سارکوم‌ها مانند Ewing’s sarcoma یا rhabdomyosarcoma مؤثرتر است.
4. درمان هدفمند (Targeted Therapy)
- توضیح: استفاده از داروهایی که به‌طور خاص مولکول‌ها یا مسیرهای سلولی خاص در سلول‌های سرطانی را هدف می‌گیرند.
- مثال: در GIST (تومور استرومایی دستگاه گوارش) از داروی Imatinib استفاده می‌شود.
5. ایمونوتراپی (Immunotherapy)
- توضیح: فعال سازی سیستم ایمنی بدن برای شناسایی و از بین بردن سلول‌های توموری.
- کاربرد: در حال بررسی در برخی انواع سارکوم‌ها، هنوز استفاده گسترده ندارد.