پوکی استخوان یک بیماری مزمن استخوانی است که در آن بیماران دچار کاهش تراکم استخوانی می‌شوند. احتمال بوجود آمدن این عارضه در تمامی افراد وجود دارد، اما برخی عوامل از جمله ژنتیک ممکن است خطر ابتلا به آن را افزایش دهد. در ادامه به نقش ژنتیک در بوجود آمدن پوکی استخوان می‌پردازیم.
در پوکی استخوان، جایگزین کمتری برای بافت استخوانی از بین رفته تولید می‌شود و به مرور زمان تراکم استخوان کاهش یافته و احتمال شکستگی استخوان‌ها افزایش می‌یابد.
آیا پوکی استخوان ژنتیکی است؟
تحقیقات انجام شده نشان می‌دهد که ژنتیک در پوکی استخوان نقش دارد. به طوری که اگر فردی سابقه خانوادگی این بیماری را داشته باشد، به احتمال زیاد به آن مبتلا می‌شود.
علاوه بر این، مطالعات انجمن گسترده ژنوم نیز حاکی از این است که وجود ژن‌های خاصی در افراد می‌تواند نشان دهنده خطر ابتلا به پوکی استخوان باشد. به این ترتیب، برای پیش‌بینی خطر ابتلا به پوکی استخوان و شکستن آن در آینده می‌توان از غربالگری ژنتیکی به عنوان یک ابزار مفید استفاده کرد.
خوشبختانه محققان ژن‌های متعددی را شناسایی کرده‌اند که به تراکم و استحکام استخوان کمک می‌کنند و از جمله عوامل کلیدی در ایجاد پوکی استخوان محسوب می‌شوند.
یکی از این موارد، تغییر ژن کد‌کننده گیرنده ویتامین دی است که در تنظیم جذب کلسیم و معدنی شدن استخوان نقش بسیار مهمی دارد و با کاهش تراکم مواد معدنی استخوان و افزایش خطر شکستگی مرتبط است.
دیگری ژن COL1A1 است که به تولید یکی از اجزای اصلی استخوان که کلاژن نوع I نام دارد، کمک می‌کند و وجود تغییراتی در این ژن می‌تواند خطر پوکی استخوان را افزایش دهد.
نکته قابل توجه این است که، داشتن این تغییرات ژنی لزوما به معنای ابتلا شدن فرد به پوکی استخوان نخواهد بود و عوامل دیگری مانند رژیم غذایی و ورزش نیز نقش بسیار مهمی در تعیین سلامت کلی استخوان دارد.
بیشتر بخوانید: استئوآرتریت در مقایسه با پوکی استخوان
سایر علل و عوامل خطر
پوکی استخوان یک بیماری چند عاملی است، یعنی ترکیبی از علل و عوامل خطر می‌تواند در بوجود آمدن آن نقش داشته باشد. برخی از رایج‌ترین این علل و عوامل عبارت است از:
سن
با افزایش سن، توده استخوانی به طور طبیعی کاهش یافته و احتمال از دست دادن استخوان و شکستگی آن افزایش می‌یابد. متاسفانه این خطر در افراد یائسه بسیار زیاد است.
جنسیت
زنان به طور طبیعی توده استخوانی کمتری نسبت به مردان دارند و با کاهش قابل توجه سطح استروژن در دوران یائسگی آن‌ها خطر ابتلا به پوکی استخوان افزایش می‌یابد.
عدم تعادل هورمونی
سطوح پایین استروژن در زنان و سطوح پایین تستوسترون در مردان می‌تواند به تحلیل استخوان‌ها کمک کند و خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش دهد.
عدم مصرف کلسیم و ویتامین دی به اندازه کافی
عدم دریافت کافی کلسیم و ویتامین دی که برای سلامت استخوان‌ها ضروری می‌باشد، می‌تواند منجر به کاهش تراکم استخوان و افزایش خطر پوکی استخوان شود.
سبک زندگی کم تحرک
فعالیت‌های بدنی به تحریک استخوان‌سازی و تقویت بافت استخوانی کمک می‌کند و فقدان ورزش‌های منظم مانند پیاده روی ممکن است خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش دهد.
سیگار کشیدن
سیگار کشیدن سطح استروژن زنان را کاهش می‌دهد، بر جذب کلسیم تاثیر می‌گذارد و تشکیل استخوان را دچار اختلال می‌کند.
برخی شرایط پزشکی و دارویی
برخی شرایط پزشکی از جمله آرتریت روماتوئید، سلیاک، التهاب روده و اختلالات هورمونی و استفاده طولانی مدت از برخی دارو‌ها مانند کورتیکواستروئید‌ها می‌توانند بر تراکم استخوان تاثیر بگذارند و منجر به پوکی استخوان شوند.
علائم پوکی استخوان
پیشرفت پوکی استخوان معمولا با علائم قابل توجهی همراه نیست و تا زمانی که شکستگی رخ ندهد، علائم مشخصی ندارد. به عنوان مثال علائم شکستگی ستون فقرات ناشی از پوکی استخوان عبارت است از:
- کمردرد شدید
- کوتاه شدن قد
- ناهنجاری‌هایی مانند خمیدگی ستون فقرات
نحوه تشخیص پوکی استخوان
تشخیص پوکی استخوان معمولا با استفاده از آزمایش تراکم استخوان یا BMD صورت می‌گیرد. در این آزمایش که از دستگاه جذب سنجی اشعه ایکس با انرژی دوگانه DEXA استفاده می‌شود، پزشک متخصص نتایج را با یک بزرگسال 30 سال مقایسه می‌کند.
آزمایش تراکم استخوان برای تعیین میزان پوکی استخوان از یک T-score در برابر انحراف استاندارد استفاده می‌کند. T-score -2.5 یا کم‌تر نشان دهنده پوکی استخوان است، در حالی که T-score بین 1- تا 2.5- نشان دهنده استئوپنی است که پیش از پوکی استخوان ایجاد می‌شود.
روش‌های درمانی مورد استفاده برای پوکی استخوان
درمان اولیه پوکی استخوان معمولا با هدف جلوگیری از شکستگی، تسکین درد و بهبود سلامت کلی استخوان صورت می‌گیرد. روش‌های درمانی که برای هر فرد مبتلا به پوکی استخوان تعیین می‌شود با روش‌های درمانی مشخص شده برای افراد دیگر متفاوت است، زیرا پزشک متخصص برنامه‌های درمانی هر بیمار را متناسب با شرایط آن بیمار تعیین می‌کند.
روش‌های درمانی که برای درمان پوکی استخوان مورد استفاده قرار می‌گیرد، ترکیبی از توصیه‌های سبک زندگی مانند انجام یکسری تمرینات، رژیم غذایی متعادل و افزایش مصرف کلسیم و ویتامین دی و یکسری دارو‌های خاص است که از جمله آن‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بیس فسفونات‌ها که از دست دادن تراکم استخوان را کند می‌کنند.
- درمان مرتبط با استروژن که با تقلید این هورمون موجب بهبود تراکم استخوان به ویژه در زنان یائسه می‌شود.
- آنالوگ‌های هورمون پاراتیروئید که با دادن یک شکل مصنوعی از هورمون پاراتیروئید به فرد بیمار موجب تنظیم توزیع کلسیم در بدن می‌شود.
نحوه پیشگیری از پوکی استخوان
اقدامات متعددی وجود دارد که با انجام آن‌ها می‌توان از پوکی استخوان پیشگیری کرد. شناخته شده‌ترین این اقدامات عبارت است از:
- دریافت میزان مناسبی از کلسیم، ویتامین دی و پروتئین به صورت روزانه
- افزایش فعالیت‌های بدنی مانند فعالیت‌های تحمل وزن از جمله پیاده روی و رقصیدن و تمرینات قدرتی
- ترک سیگار
- کاهش مصرف الکل یا محدود کردن آن
جمع بندی
ژنتیک در ایجاد پوکی استخوان نقش دارد و این شامل تغییرات در ژن‌هایی است که موجب سلامت استخوان‌ها می‌شوند. مشکلات مربوط به این ژن‌ها می‌تواند بر تراکم استخوان‌ها تاثیر بگذارد و احتمال خطر شکستگی‌های ناگهانی را افزایش دهد.
پوکی استخوان عارضه‌ای چند عاملی است و بسیاری از عوامل می‌توانند در احتمال ابتلا به این عارضه نقش داشته باشند.
منبع: medicalnewstoday