پای پرانتزی یکی از ناهنجاری‌های شایع اسکلتی عضلانی در اندام تحتانی است که در آن زانوها هنگام ایستادن و به هم چسباندن مچ پا، از یکدیگر فاصله دارند. این وضعیت که از نظر علمی به آن ژنوواروم (Genu Varum) نیز گفته می‌شود، ممکن است به دلایل مختلفی مانند عوامل ژنتیکی، مشکلات رشدی، کمبود ویتامین D (راشیتیسم)، یا بیماری‌های متابولیک ایجاد شود. پای پرانتزی در کودکان تا سن ۲ تا ۳ سالگی طبیعی محسوب می‌شود، اما اگر پس از این سن باقی بماند یا شدت یابد، نیازمند بررسی و مداخله درمانی خواهد بود. این ناهنجاری در صورت عدم درمان می‌تواند منجر به درد زانو، تغییر در الگوی راه رفتن، و افزایش خطر آرتروز زودرس شود. شناخت علل، انواع و روش‌های درمانی پای پرانتزی از اهمیت ویژه‌ای در ارتوپدی و توانبخشی برخوردار است.
عکس پای پرانتزی و سالم
چه عواملی باعث ایجاد پای پرانتزی می‌شوند؟
عوامل مختلفی می‌توانند باعث ایجاد پای پرانتزی (ژنوواروم) شوند. برخی از شایع‌ترین علل عبارت‌اند از:
- عوامل فیزیولوژیک (طبیعی در کودکان): در نوزادان و کودکان زیر ۲ سال، پای پرانتزی معمولاً حالت طبیعی رشد استخوان‌هاست و با رشد کودک خودبه‌خود اصلاح می‌شود.
- ژنتیک و ارث: برخی افراد به‌صورت ارثی مستعد این ناهنجاری هستند، به ویژه اگر در خانواده سابقه آن وجود داشته باشد.
- کمبود ویتامین D (راشیتیسم): کمبود شدید ویتامین D می‌تواند منجر به نرمی استخوان‌ها و تغییر شکل آن‌ها شود، از جمله پای پرانتزی.
- بیماری بلانت (Blount’s disease): اختلالی در صفحه رشد استخوان درشت‌نی است که در کودکان و نوجوانان می‌تواند منجر به بدشکلی شدید پاها شود.
- چاقی در دوران کودکی: اضافه وزن می‌تواند فشار بیشتری به استخوان‌های در حال رشد وارد کند و پای پرانتزی را تشدید یا ایجاد کند.
- تروما یا آسیب به صفحات رشد استخوانی: شکستگی یا آسیب به صفحه رشد در ناحیه زانو یا ساق پا ممکن است موجب رشد نامتقارن و ایجاد پای پرانتزی شود.
- اختلالات متابولیک یا ژنتیکی نادر: برخی بیماری‌های نادر مانند آکندروپلازی (نوعی کوتولگی) نیز با پای پرانتزی همراه هستند.
- وضعیت بد قرارگیری پا در دوران جنینی: حالت قرارگیری غیرطبیعی پاها در رحم می‌تواند باعث تغییر شکل پا در نوزاد شود که گاهی به پای پرانتزی منجر می‌گردد.
پای پرانتزی چه مشکلاتی را به وجود می‌آورد؟
پای پرانتزی در صورتی که به موقع تشخیص داده نشود و درمان مناسب صورت نگیرد، می‌تواند منجر به بروز مشکلات مختلفی در طول زمان شود. برخی از مهم‌ترین مشکلات ناشی از پای پرانتزی عبارت‌اند از:
- اختلال در الگوی راه رفتن: فرد ممکن است راه رفتن غیرطبیعی و نامتعادل داشته باشد که می‌تواند منجر به خستگی زودرس و فشار به عضلات شود.
- درد زانو و مفاصل پایین‌تنه: انحراف محور پا باعث توزیع نامتقارن وزن روی مفصل زانو می‌شود که با گذشت زمان موجب درد و ناراحتی می‌گردد.
- افزایش خطر آرتروز زودرس: به دلیل فشار بیش از حد روی قسمت داخلی مفصل زانو، احتمال ساییدگی و تخریب غضروف زودتر از سن معمول افزایش می‌یابد.
- تغییر شکل دائمی پاها: در صورت پیشرفت بیماری بدون درمان، تغییرات اسکلتی ممکن است دائمی شوند و با مشکلات زیبایی نیز همراه باشند.
- کاهش اعتماد به نفس و مشکلات روانی اجتماعی: به ویژه در کودکان و نوجوانان، ظاهر متفاوت پاها می‌تواند باعث خجالت یا کاهش عزت نفس شود.
- افزایش احتمال آسیب ورزشی: عدم تراز مناسب پا و مفاصل می‌تواند فرد را مستعد پیچ‌خوردگی‌ها، کشیدگی‌ها و دیگر صدمات ورزشی کند.
- فشار غیرمتقارن بر لگن و کمر: انحراف زاویه‌ای پا ممکن است در درازمدت باعث اختلالات عملکردی در لگن و حتی کمر درد شود.
پای پرانتزی درمان دارد؟
پای پرانتزی قابل درمان است؛ نوع درمان بستگی به شدت ناهنجاری، سن بیمار، علت زمینه‌ای و میزان تاثیر آن بر عملکرد فرد دارد. در بسیاری از موارد، به‌ویژه در کودکان خردسال، این حالت ممکن است بدون نیاز به مداخله خاصی و با رشد طبیعی استخوان‌ها اصلاح شود. اما در مواردی که پای پرانتزی پایدار بماند یا شدت پیدا کند، نیاز به درمان خواهد بود.
روش‌های درمان پای پرانتزی:
- درمان غیرجراحی (محافظه‌کارانه):
- در کودکان با پای پرانتزی خفیف و فیزیولوژیک، پزشک معمولاً فقط پیگیری رشد و وضعیت پا را توصیه می‌کند.
- استفاده از ویتامین D و کلسیم در موارد کمبود برای جلوگیری از نرمی استخوان.
- در موارد خفیف یا متوسط، می‌توان از بریس یا کفش طبی برای اصلاح تدریجی انحراف استفاده کرد.
- انجام تمرینات ورزشی و فیزیوتراپی برای تقویت عضلات ران و زانو و بهبود راستای پا.
- درمان جراحی:
- در بزرگسالان یا کودکانی که دچار ناهنجاری شدید یا پای پرانتزی پایدار هستند، جراحی استئوتومی (برش و اصلاح استخوان ساق پا یا ران) انجام می‌شود تا محور مکانیکی پا به حالت طبیعی برگردد.
- در برخی موارد خاص مانند بیماری بلانت، ممکن است از پلاک یا اکسترنال فیکساتور برای هدایت رشد استخوان استفاده شود.
- در صورت تخریب مفصل زانو، ممکن است در نهایت نیاز به تعویض مفصل زانو وجود داشته باشد (در سنین بالا).
درمان پای پرانتزی در چه سنی بهتر است؟
درمان پای پرانتزی هرچه زودتر و در سنین پایین‌تر آغاز شود، نتایج بهتر و احتمال اصلاح کامل بیشتر خواهد بود. به طور کلی:
در کودکان:
- در سنین زیر ۲ سال، پای پرانتزی معمولا حالت طبیعی رشد استخوان‌هاست و نیاز به درمان ندارد، فقط پیگیری دوره‌ای توصیه می‌شود.
- اگر بعد از ۲ تا ۳ سالگی انحراف باقی بماند یا تشدید شود، لازم است بررسی دقیق‌تر و درمان آغاز گردد.
- بهترین زمان برای درمان غیرجراحی (بریس، کفش طبی، اصلاح تغذیه) بین ۳ تا ۷ سالگی است، چون صفحات رشد هنوز فعال هستند و اصلاح ساختار استخوان راحت‌تر انجام می‌شود.
در نوجوانان:
- اگر پای پرانتزی تا سنین بلوغ (۱۲ تا ۱۵ سالگی) اصلاح نشده باشد، ممکن است نیاز به درمان‌های تخصصی‌تر مانند فیزیوتراپی یا حتی جراحی هدایت رشد باشد.
در بزرگسالان:
- در افراد بالغ یا کسانی که صفحات رشد بسته شده‌اند، درمان‌های غیرجراحی اثر کمی دارند و در صورت شدت مشکل، تنها گزینه موثر جراحی اصلاحی (استئوتومی) است.
بهترین دکتر برای درمان پای پرانتزی در تهران
دکتر میلاد حاجی آقا بزرگی یکی از متخصصان برجسته ارتوپدی در تهران است که در زمینه درمان ناهنجاری‌های اسکلتی و عضلانی، به‌ویژه درمان پای پرانتزی، تخصص دارد. ایشان با بهره‌گیری از آخرین تکنیک‌های جراحی و درمان‌های نوین، به بیماران خود کمک می‌کند تا مشکلات ساختاری پا و زانو را به طور موثر برطرف کنند. دکتر حاجی آقا بزرگی با سال‌ها تجربه و تخصص در جراحی‌های اصلاحی و فیزیوتراپی، توانسته است نتایج بسیار مطلوبی در درمان پای پرانتزی و سایر ناهنجاری‌های مشابه به‌دست آورد. ایشان با رویکردی شخصی‌سازی‌شده، بهترین درمان‌ها را بر اساس نیاز و وضعیت هر بیمار ارائه می‌دهد و همواره از جدیدترین روش‌های پزشکی برای بهبود کیفیت زندگی بیماران استفاده می‌کند.